Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ~ Atman Nityananda

Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ

Συγκέντρωση είναι να εστιάσουμε το νου μόνο σε ένα αντικείμενο εξωτερικό ή εσωτερικό, και αυτό να μπορούμε να το διατηρήσουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στην συγκέντρωση όλες οι ακτίνες του νου είναι εστιασμένες σε μια και μόνο σκέψη. Όταν όλες οι ακτίνες του νου συγκεντρώνονται σε μια σκέψη, αντικείμενο κ.λ.π. το αποτέλεσμα είναι ευτυχία. Όταν οι ακτίνες του νου σκορπίζονται σε διάφορα αντικείμενα ή σκέψεις το αποτέλεσμα είναι πόνος.

Οι βαθμοί συγκέντρωσης

1. Ο νους και η προσοχή διασκορπίζονται σε διάφορα αντικείμενα. Ο νους είναι ανήσυχος και πηδάει από αντικείμενο σε αντικείμενο.
2. Ο νους είναι νωθρός και ξεχνάει
3. Είναι άλλοτε σταθερός και άλλοτε διασπάται, αρχίζει να συγκεντρώνεται. Με αρκετή προσπάθεια μπορεί να συγκεντρωθεί.
4. Είναι σταθερά εστιασμένος σε ένα μια σκέψη ή ιδέα.
5. Τέλειος έλεγχος του νου, τέλεια προσήλωση του νου και απορρόφηση του στο αντικέιμενο συκέντρωσης. 

 Δεν υπάρχει όριο στη δύναμη του νου. Όποιος ελέγχει το νου του μπορεί να γίνει κυρίαρχος του εαυτού του και της φύσης.

Η συγκέντρωση του νου στην εσωτερική σιωπηλή παρουσία που είναι ο Θεός μέσα μας, μπορεί να μας δώσει αληθινή χαρά, πληρότητα, ειρήνη και σοφία.

Οδηγίες για την πρακτική της συγκέντρωσης

Η ικανότητα συγκέντρωσης είναι απαραίτητη διότι από αυτή εξαρτάται πόσο αποτελεσματικά θα κάνουμε τις άλλες πρακτικές και κυρίως το διαλογισμό. Η βαθιά και χωρίς προσπάθεια συγκέντρωση στο κέντρο μας, στην εσωτερική σιωπηλή παρουσία είναι διαλογισμός. Η πρακτική της συγκέντρωσης αρχίζει με την ίδια διαδικασία που περιγράφουμε παρακάτω για τον διαλογισμό. 

Απόσπασμα από την πρακτική του διαλογισμού

Τα βήματα του διαλογισμού

1. Καθόμαστε σε μια άνετη στάση (με την σπονδυλική στήλη όρθια) ώστε να μπορούμε να καθίσουμε για αρκετή ώρα ακίνητοι χωρίς να μας ενοχλεί το σώμα. Η ικανότητα να καθόμαστε ακίνητοι και αποσπασμένοι από το σώμα αυξάνεται σταδιακά με την εξάσκηση. Θεωρείται ότι κάποιος έχει αποκτήσει έλεγχο στην στάση διαλογισμού όταν μπορεί να κάθεται στην ίδια ακριβώς θέση χωρίς να κουνηθεί και χωρίς να τον ενοχλεί το σώμα για τρεις συνεχόμενες ώρες.

2. Χαλαρώνουμε όλο το σώμα από τις εντάσεις για να μην μας ενοχλεί και μας αποσπά την προσοχή. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό περνώντας την προσοχή μας από τα πόδια μέχρι το κεφάλι σιγά-σιγά (συνειδητοποιούμε κατά σειρά, τις πατούσες, τους αστραγάλους τις κνήμες, τα γόνατα, τους μηρούς και τα υπόλοιπα κατά σειρά μέρη του σώματος μέχρι το κεφάλι). Καθώς συνειδητοποιούμε τα διάφορα μέρη του σώματος μας, φεύγει η ένταση από αυτά. Μπορούμε επίσης να κάνουμε μερικές βαθιές αναπνοές και καθώς εκπνέουμε να νοιώθουμε όλες οι εντάσεις να μας εγκαταλείπουν και να μένουμε ήρεμοι και χαλαροί. Μετά τις βαθιές αναπνοές συνεχίζουμε για λίγο να αναπνέουμε χαλαρά και να παραμένουμε εστιασμένοι στην κίνηση της αναπνοής. Αδιαφορούμε για όλες τις εγκόσμιες σκέψεις που μπορεί να συνεχίζουν να εμφανίζονται στο νου. Δεν προσπαθούμε να τις διώξουμε με τη δύναμη της θέλησης μας. Απλά γινόμαστε όλο και περισσότερο επάγρυπνοι και προσεκτικοί για να μη χανόμαστε σε αυτές (ταυτιζόμαστε με αυτές και αφαιρούμαστε ή ξεχνιόμαστε) και ξεχνάμε το αντικείμενο διαλογισμού μας.  Χαλαρώνοντας το σώμα και ρυθμίζοντας το πράνα με την αναπνοή ο νους χαλαρώνει και αυτός με τη σειρά του και γίνεται πιο ήρεμος.

3. Προσευχόμαστε στο θεϊκό για να βρεθούμε σε καλύτερη εσωτερική κατάσταση, και να φέρουμε την προσοχή μας περισσότερο προς τα μέσα. Προσευχόμαστε για την παγκόσμια ειρήνη, ευτυχία και ευημερία όλων των όντων.  Μπορούμε επίσης να έχουμε και μια ρουτίνα από ιερούς ύμνους, οι οποίοι μας εμπνέουν και μας βοηθούν να κάνουμε το νου να έρθει σε σαττβική κατάσταση και να μπούμε σε μια βαθύτερη εσωτερική κατάσταση.

  

4. Στη συνέχεια (αν έχουμε στόχο συγκέντρωσης ένα μάντρα) ξεκινάμε να λέμε το μάντρα και συγκεντρωνόμαστε στον ήχο του μάντρα. Το λέμε με ένα ήρεμο τρόπο προσπαθώντας να το λέμε και να το ακούμε καθαρά. Είναι σημαντικό να το λέμε καθαρά και να το ακούμε καθαρά ώστε να μείνει ο νους μας συγκεντρωμένος σε αυτό. 

Αν έχουμε πολλές σκέψεις μπορούμε στην αρχή να λέμε το μάντρα μεγαλόφωνα στην συνέχεια ψιθυριστά και τέλος νοητικά. Αν κάποιες σκέψεις απασχολούν το νου ας αφήσουμε το νου για λίγο να τρέξει μαζί τους (αλλά παραμένουμε πάντα επάγρυπνοι, ώστε να μην ταυτιστούμε πλήρως με τις σκέψεις) αυτές θα χάσουν δύναμη και θα επαναφέρουμε τον νου και την προσοχή στο αντικείμενο διαλογισμού. Αν είναι κάτι που μας απασχολεί πολύ, είναι σημαντικό να έχουμε δίπλα μας ένα μπλοκάκι με στυλό να γράψουμε δύο λόγια για αυτό και έτσι ο νους θα απαγκιστρωθεί εύκολα από αυτές τις σκέψεις

Για να βοηθήσουμε την συγκέντρωση μπορούμε επίσης να εστιαστούμε με πολύ προσοχή πως χάνετε το μάντρα στη σιωπή και να εστιαστούμε σε αυτή την σιωπή μεταξύ της κάθε επανάληψης του μάντρα.

Αν υπάρχει ένταση στο νου και πολλές σκέψεις, μπορούμε να λέμε το μάντρα και να νοιώθουμε την καρδιά μας. Ιδιαίτερα αν από φύση μας νοιώθουμε αγάπη και αφοσίωση για τον Θεό, είναι προτιμότερο να λέμε το μάντρα με συναίσθημα εστιαζόμενοι στην καρδιά (νοιώθουμε την καρδιά καθώς λέμε το μάντρα).

Αν το μάντρα είναι το όνομα κάποιου Θεού ή μεγάλου δασκάλου (Κρίσνα, Ιησού Χριστού κ.λπ.) μπορεί να συγκεντρωνόμαστε στην εικόνα του (εξωτερικά) και αργότερα νοερά. Μπορούμε να οραματιστούμε την μορφή της θεότητας που αναφέρεται το μάντρα στην περιοχή του μεσόφρυδου ή στην καρδιά.

Ένας άλλος τρόπος είναι να συγχρονίσουμε το μάντρα με την αναπνοή μας. Για παράδειγμα αν λέμε το μάντρα Ομ ναμά Σιβάϊ, στην εισπνοή λέμε το Ομ και στην εκπνοή το ναμά Σιβάϊ. 

Αν ο νους μας είναι πολύ άστατος μπορούμε στην αρχή να  λέμε το μάντρα εξωτερικά ή ψιθυριστά, και καθώς ησυχάζει μπορούμε να το λέμε νοερά.

Ο ρυθμός μπορεί να είναι μέτριος ή μπορεί να  γίνει πιο γρήγορος αν  ο νους είναι πολύ ανήσυχος (ο καθένας να ερευνήσει τι τον βοηθάει περισσότερο). Μπορούμε να λέμε επίσης το μάντρα με μια μελωδία που μας αρέσει, κάποιο ρυθμό δηλαδή, γιατί ο νους ησυχάζει ευκολότερα και δεν βαριέται από την μονότονη επανάληψη.

Το σταμάτημα της αναπνοής επίσης είναι πολύ αποτελεσματικό στον να ησυχάσουμε  το νου. Μπορούμε να λέμε το μάντρα και να κάνουμε αργές βαθιές εισπνοές και καθώς σβήνει η εισπνοή να σβήνει ταυτόχρονα και το μάντρα, στη συνέχεια να σταματάμε την αναπνοή μας μαζί και το μάντρα για όσο διάστημα νοιώθουμε ότι δεν πιεζόμαστε και μετά εκπνέουμε αργά. Στην εισπνοή και την εκπνοή λέμε το μάντρα. Στο κράτημα της αναπνοής μένουμε σε εσωτερική σιωπή, και αφουγκραζόμαστε την σιωπή.

Η αναπνοή, το πράνα και ο νους είναι πολύ στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ελέγχοντας την αναπνοή ελέγχουμε το πράνα και μέσω αυτού το νου. Η ενέργεια που κινεί το νου είναι το πράνα. Αν το πράνα κινείται ήρεμα κινείται και ο νους ήρεμα, και το αντίστροφο. Τα  συναισθήματα και οι επιθυμίες αναστατώνουν το πράνα και το νου. Οπότε κατευνάζοντας τα συναισθήματα ησυχάζει και το πράνα και ο νους και το αντίστροφο, ησυχάζοντας το νου ή το πράνα μπορούμε να ησυχάσουμε τα συναισθήματα.

Προσπαθούμε να συγκεντρωθούμε με ήρεμο και απαλό τρόπο χωρίς βία. Αν προσπαθήσουμε να συγκεντρώσουμε το νου μας με τη βία θα φέρουμε αντίθετα αποτελέσματα. Είναι μέρος της πρακτικής να δεχτούμε την ψυχολογική μας κατάσταση, ότι έχουμε έντονα συναισθήματα, ότι έχουμε πολλές σκέψεις και ότι δεν μπορούμε βίαια να την αλλάξουμε. Η αποδοχή της κατάστασης είναι σημαντική σε κάθε περίπτωση.

Επισημαίνω ξανά ότι όταν κάνετε συγκέντρωση ή διαλογισμό μην "προσπαθείτε" να συγκεντρωθείτε. Θα πετύχετε ακριβώς το αντίθετο. Επιπλέον να μην προσδοκούμε ή να μην ανυπομονούμε να πετύχουμε την συγκέντρωση ή τον διαλογισμό. Είναι και αυτά σοβαρά εμπόδια στον να πετύχουμε τον διαλογισμό.

Αν προσπαθούμε με ένταση και με πίεση να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας δεν θα μπορέσουμε να φτάσουμε στην ήρεμη κατάσταση της συγκέντρωσης. Επιπλέον αυτό θα μας κουράσει και θα δημιουργήσει μια αντίσταση στο να κάνουμε την πρακτική της συγκέντρωσης και του διαλογισμού.

Θα μου πείτε, χωρίς προσπάθεια πως θα πετύχω την συγκέντρωση; Θα έλεγα ότι η "προσπάθεια" που κάνουμε είναι τόσο απαλή και ήρεμη όπως η κίνηση του πούπουλου που αφήνουμε να πέσει στο κενό.

Θα σας έχει  πιθανότατα συμβεί να έχετε συγκεντρωθεί αυθόρμητα χωρίς κανενός είδους προσπάθεια όταν διαβάζατε κάποιο βιβλίο που σας συνάρπαζε, όταν βλέπατε κάποια ενδιαφέρουσα  ταινία ή σε κάποια άλλη δραστηριότητα, όπως κάποιο σπορ, χορό κ.λπ. χωρίς να έχετε καμία ιδιαίτερη πρόθεση να συγκεντρωθείτε. Αυτό συνέβη αυθόρμητα και φυσικά χωρίς καμία προσπάθεια ή έγνοια από μέρους σας να συγκεντρωθείτε. Ο κύριος παράγοντας στις περιπτώσεις αυτές ήταν ότι είχατε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για αυτό που κάνατε, σας συνάρπαζε πολύ αυτή η εμπειρία, κάτι που πιθανότατα δεν συμβαίνει με τις πρακτικές συγκέντρωσης και διαλογισμού. Οι πνευματικές πρακτικές κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτά που επιθυμεί και αρέσκεται να απολαμβάνει το εγώ μας και αυτό κάνει τα πράγματα εξαιρετικά δύσκολα.

Κάτι άλλο που μας δυσκολεύει να πετύχουμε την συγκέντρωση θεληματικά είναι το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε καλά το πως λειτουργεί ο νους και ο ψυχισμός μας γενικότερα, αλλά και οι λανθασμένες αντιλήψεις που έχουμε σε πολλά πράγματα σχετικά με αυτά. Θα αναφέρω εδώ μια σημαντική πλάνη που έχουμε. Αυτή είναι ότι νομίζουμε ότι η επίγνωση και κατά συνέπεια και η προσοχή ανήκει ή είναι ιδιότητα του εγώ. Αυτό είναι μια βασική αιτία που μας κάνει να σφιγγόμαστε ιδιαίτερα στο πρόσωπο όταν προσπαθούμε να συγκεντρωθούμε και βέβαια τελικά να μην πετυχαίνουμε την συγκέντρωση.

Δίνω ένα παράδειγμα για να το καταλάβουμε καλύτερα. Όσοι έχετε προσπαθήσει να κάνετε συγκέντρωση  θα έχετε παρατηρήσει ότι η προσοχή σας εύκολα έλκεται προς τους διάφορους εξωτερικούς ήχους. Αυτό που επίσης  πιθανότατα προσέξατε είναι ότι όσο και αν προσπαθούμε να αποτραβήξουμε την προσοχή μας από τους ήχους τόσο αυτή δεν ξεκολλά από αυτούς. Αυτό το σημείο θέλει λίγο έρευνα για να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει και έτσι να βρούμε πως η προσοχή μας θα απαγκιστρωθεί από τους ήχους και θα εστιαστεί στο αντικείμενο διαλογισμού μας.

Για να μπορέσουμε να συγκεντρωθούμε μόνο στο αντικείμενο συγκέντρωσης, δεν προσπαθούμε να τραβήξουμε την προσοχή μας από τους ήχους, αλλά αυτό που κάνουμε είναι να λέμε το μάντρα (αν για παράδειγμα κάνουμε συγκέντρωση σε ένα μάντρα), πιο καθαρά και να το ακούμε καθαρά, τονίζοντας μία-μία τις συλλαβές. Για να το ακούμε καθαρά απαιτεί αυξημένη εγρήγορση και προσοχή, έτσι χωρίς καν να το καταλάβουμε η προσοχή μας θα έχει φύγει από τα εξωτερικά ερεθίσματα. Επίσης μπορούμε να δίνουμε πολύ  προσοχή στο πως σβήνει ο ήχος του μάντρα και μένει η ησυχία στο νου. Ένας άλλος τρόπος και πολύ αποτελεσματικός και απαραίτητος είναι να λέμε το μάντρα με συναίσθημα και αφοσίωση. Εκεί που είναι η καρδιά μας είναι και ο νους μας. Η αφοσίωση βέβαια αναπτύσσεσαι σε εμάς σταδιακά με την άσκηση, εκτός και αν την έχουμε αποκτήσει σε προηγούμενες υπάρξεις.

Τις παραπάνω ιδέες εφαρμόζουμε για να αποφύγουμε την ταύτιση της προσοχής με τις διάφορες σκέψεις, τις παρορμήσεις και τα συναισθήματα που θέλουν να καταλάβουν τον συνειδητό νου και προσπαθούν να κλέψουν την επίγνωση μας.

Η επίγνωση δεν ανήκει ούτε στα αντικείμενα, ούτε στις σκέψεις, ούτε στα συναισθήματα, ούτε στο εγώ, ούτε στο σώμα. Αυτά για να υπάρξουν χρειάζεται να κλέψουν την επίγνωση μας (την προσοχή μας) για να εκδηλωθούν. Αυτό το κάνει το εγώ που θέλει να έχεις συνεχώς επαφή με τις μορφές και να βιώνει τις ιδιότητες τους και την απόλαυση που πηγάζει από αυτά.

Επισημαίνω τέλος ότι η επίτευξη της τέλειας συγκέντρωσης είναι θέμα πολλών χρόνων συστηματικής προσπάθειας και άσκησης. Η ικανότητα συγκέντρωσης εξαρτάται και από άλλες ικανότητες όπως ο έλεγχος των αισθήσεων και του νου, η διάκριση, η απόσπαση και η μη προσκόλληση στα αντικείμενα των αισθήσεων,  η διάλυση των επιθυμιών για απολαύσεις και εγκόσμια αποκτήματα και η διάλυση των εγωϊκών τάσεων, όπως θυμός, φόβος, απληστία, ζήλεια, υπερηφάνεια κ.λπ..

Αντικείμενα συγκέντρωσης

Μπορούμε να συγκεντρωθούμε σε εξωτερικά αντικείμενα ή μέσα μας π.χ. στην καρδιά μας.

Εξωτερικά: Μπορούμε να συγκεντρωθούμε στον γαλανό ή στον έναστρο ουρανό, σε ένα λουλούδι, στην φλόγα ενός κεριού ή σε ένα αντικείμενο που μας ελκύει την προσοχή.

Εσωτερικά:

Στα διάφορα τσάκρας (π.χ. στην καρδιά, στο μεσόφρυδο), στο όνομα του Θεού (Μπράμαν, Σίβα, Ναραγιάνα, Αλλάχ), ή σε κάποια από τις εκδηλώσεις του (Κρίσνα, Ιησούς Χριστός, Ομ ναμά Σιβάϊ, Χάρε Κρίσνα Χάρε Ράμα),  σε κάποια αρετή, σε ένα μάντρα (Ομ, Ομ Σρι Ντουργκάγιε ναμαχά, το Γκάγιατρι μάντρα κ.λπ.), ή στην αληθινή μας φύση τον Άτμαν.

Στην αρχή μπορεί κάποιος να ασκηθεί στην συγκέντρωση σε πράγματα που του προκαλούν ενδιαφέρον, διότι είναι ευκολότερο να διατηρούμε το νου μας εστιασμένο για αρκετή ώρα όταν αυτά μας ελκύουν την προσοχή και το ενδιαφέρον. Αργότερα θα μπορεί κάποιος να συγκεντρώνεται εύκολα σε οποιοδήποτε αντικείμενο ανεξάρτητα από το αν του προκαλεί ενδιαφέρον ή όχι και μάλιστα μπορεί να προκαλέσει θεληματικά το ενδιαφέρον ακόμη και σε αντικείμενα που αρχικά ένοιωθε κάποια απαρέσκεια. Τόσο μεγάλη είναι η δύναμη της συγκέντρωσης. Φυσικά ο κύριος στόχος της συγκέντρωσης είναι ο Θεός μέσα μας. που εκδηλώνεται ως εσωτερική σιωπηλά παρουσία. Η συγκέντρωση και η συνεχής προσήλωση του νου στην εσωτερική σιωπή θα επιφέρει την αφύπνιση και θα ολοκληρωθεί στην πλήρη ένωση μας με τον Θεό.

Να θυμόμαστε ότι η ικανότητα της συγκέντρωσης είναι απαραίτητη για να έχουμε αποτελέσματα σε όλες τις πρακτικές και ιδιαίτερα στον διαλογισμό. Μπορούμε να διαλογιστούμε βαθιά όταν έχουμε πλήρη συγκέντρωση, πίστη και αφοσίωση. Αν ο νους μας συνεχώς πετάει πέρα δώθε ή πηδάει σαν τον πίθηκο από κλαδί σε κλαδί δεν μπορούμε να περιμένουμε πολλά στην πνευματική μας πρόοδο και στον διαλογισμό.

Τι μας βοηθάει στη συγκέντρωση

Το να προσπαθούμε να κάνουμε με συγκέντρωση στην διάρκεια της ημέρας ότι εργασία ή δραστηριότητα και να κάνουμε, να επαναλαμβάνουμε το όνομα του Θεού σαν ένα μάντρα σε κάθε μας αναπνοή όλη την ημέρα, η διάλυση των ελαττωμάτων και των επιθυμιών, η κατάλληλη τροφή, η τζάπα νάμα και η επανάληψη μάντρα,   η πραναγιάμα, η αφοσίωση, τα κίρταν, η εγκράτεια και μετατροπή της σεξουαλικής  ενέργειας και ο έλεγχος των αισθήσεων και του νου σε όλη την διάρκεια της ημέρας, η απόσπαση* από τα αντικείμενα των αισθήσεων, η μη προσκόλληση στα αντικείμενα των αισθήσεων, να βλέπουμε τον κόσμο σαν να είναι ένα όνειρο, να θυμόμαστε ότι όλα είναι πρόσκαιρα και δεν έχουν μια πραγματική υπόσταση και ότι η μόνη αλήθεια είναι ο Θεός.