Η ΓΙΟΓΚΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ / ΣΑΝΚΙΑ ΓΙΟΓΚΑ
Απόσπασμα από το δεύτερο κεφάλαιο της Μπακαβάντ Γκίτα
στροφές από 51 εως το τέλος, 72
~~~~
51. Οι σοφοί έχοντας ισορροπημένο νου, έχοντας απαρνηθεί τους καρπούς της δράσης*, και ελεύθεροι απ’ τα δεσμά της γέννησης, φτάνουν σε μια κατάσταση που είναι επάνω από όλους τους πόνους (πετυχαίνουν την ύψιστη κατάσταση της ευδαιμονίας).
ΣΧΟΛΙΟ: έχοντας απαρνηθεί τους καρπούς της δράσης*: Η προσκόλληση στους καρπούς των δράσεων είναι η αιτία της επαναγέννησης. Ο άνθρωπος πρέπει να ενσαρκωθεί σε ένα καινούργιο σώμα για να απολαύσει τους καρπούς των δράσεων του. Αν οι πράξεις γίνονται για χάρη του Θεού, χωρίς επιθυμία για τον καρπό, κάποιος ελευθερώνεται από τα δεσμά της γέννησης και του θανάτου και πετυχαίνει την αθάνατη ευδαιμονία.
52. Όταν η διάνοια (Μπούντι) σου διαπεράσει (ξεφύγει πέρα από) τον ιστό της πλάνης*, τότε θα αποκτήσεις τη αδιαφορία για ότι έχει ακουστεί και για ότι πρόκειται να ακουστεί (για τις απολαύσεις αυτού του κόσμου αλλά και των άλλων).
ΣΧΟΛΙΟ: Ο ιστός της πλάνης είναι η ταυτοποίηση του Εαυτού με το σώμα και το νου. Έχουμε δηλαδή την ψευδαίσθηση ότι είμαστε το σώμα και όχι ο αθάνατος Εαυτός ή Άτμαν που η φύση Του είναι απόλυτη Ύπαρξη- απόλυτη Συνειδητότητα- απόλυτη Ευδαιμονία (Σάτσιταναντα).
53. Όταν η διάνοια (Μπούντι) σου, αν και είναι σε σύγχυση από τις αντικρουόμενες αναφορές των γραφών, σταθεί σταθερή και αμετακίνητη στον Εαυτό-Ατμαν (Σαμάντι) θα φτάσεις στην Γιόγκα (παντοτινή ένωση με το Θεό -Αυτοπραγμάτωση).
Ο Αρτζούνα είπε:
54. Ποια είναι ω Κεσαβά (Ομορφομάλλη), τα χαρακτηριστικά εκείνου που είναι σταθερός στη σοφία* και εδραιωμένος στο Σαμάντι (υπερσυνειδησιακή κατάσταση); Κάποιος που είναι σταθερός στη σοφία πως μιλάει, πως κάθεται και πως βαδίζει;
ΣΧΟΛΙΟ: σταθερός στη σοφία*: είναι σε αδιάλειπτη επίγνωση του Μπράμαν και έχει επίγνωση της ταύτισης του με Αυτό, δηλαδή έχει πλήρη επίγνωση ότι είναι το Μπράμαν)
Ο Ευλογημένος Κύριος είπε:
55. Όταν ο άνθρωπος παραιτηθεί εντελώς, ω Αρτζούνα, από όλες τις επιθυμίες* του νου* (που δημιουργεί νους του), και είναι ικανοποιημένος μέσα στον Εαυτό του, με τον Εαυτό (Άτμαν), τότε λέγεται ότι είναι σταθερός στη σοφία.
ΣΧΟΛΙΟ: επιθυμίες*: Όλες οι απολαύσεις του κόσμου είναι χωρίς αξία για ένα φωτισμένο σοφό ο οποίος είναι ικανοποιημένος πάντοτε με τον αθάνατο Εαυτό (Άτμαν).
του νου*: η λέξη νους εδώ αναφέρεται στο μάνας. Σε αυτή την στροφή όπως και σε όλες τις άλλες που αναφέρεται η λέξη νους αναφέρεται στο μάνας που είναι μια από τις τέσσερις απόψεις ή επίπεδα του Ανταχκαράνα (εσωτερικό όργανο). Αυτό που ονομάζουμε νους, συνήθως είναι γενικό και απροσδιόριστο και δεν ανταποκρίνεται στο τι πραγματικά είναι ο νους. Για αυτό και υπάρχει μια σύγχυση γύρω από τη φύση του νου.
Αν και υπάρχουν διάφορες σχολές σκέψης για το τι ακριβώς είναι ο νους η πιο γνωστή είναι αυτή της Σάνκια και της Γιόγκα που αναφέρονται στο νου ως το τετραπλό εσωτερικό όργανο (Ανταχκαράνα) το οποίο έχει τέσσερις απόψεις: Αχάμκαρα (Εγώ ή εγωϊσμός), Μάνας (εξωτερικός, αισθητηριακός και συγκινησιακός νους), Μπούντι (Διάνοια, που έχει την ικανότητα να αποφασίζει, να διακρίνει, να αναλύει, να συνθέτει, να συμπεραίνει, να παρατηρεί με απόσπαση τα περιεχόμενα του μάνας κ.λπ.), και Τσίττα (μνήμη, υποσυνείδητο). Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο Νους αντί για Ανταχκαράνα εννοώντας όμως το σύνολο και όχι μια άποψη του Ανταχκαράνα αλλά αυτό ενέχει τον κίνδυνο της λανθασμένης κατανόησης.
56. Αυτός που ο νους του δεν ταράζεται (δεν ενοχλείται, δεν αναστατώνεται) από τις αντιξοότητες (δυστυχίες), που δεν επιθυμεί τις απολαύσεις*, που είναι ελεύθερος από προσκόλληση* είναι ελεύθερος από φόβο και θυμό, αυτός λέγεται σοφός με σταθερή σοφία.
ΣΧΟΛΙΟ: ελεύθερος από προσκόλληση*: Είναι αδιάφορος για τα αντικείμενα των αισθήσεων. Δεν τα αναζητεί όταν δεν τα έχει και δεν νοιάζεται αν χάσει αυτά που έχει.
δεν επιθυμεί τις απολαύσεις*: δεν επιζητεί τις εφήμερες χαρές και απολαύσεις που προέρχονται από τα αντικείμενα των αισθήσεων και τα επιτεύγματα.
57. Αυτός που δεν προσκολλάται σε τίποτε, που ούτε χαίρεται ούτε μισεί (απεχθάνεται), όταν του τύχει κάτι ευχάριστο ή κάτι δυσάρεστο η σοφία του είναι σταθερή.
58. Αυτός που όταν αποτραβάει τις αισθήσεις του από τα αντικείμενα των αισθήσεων, όπως η χελώνα αποτραβάει τα μέλη της απ’ όλες τις μεριές, τότε η σοφία του γίνεται σταθερή.
59. Τα αντικείμενα των αισθήσεων απομακρύνονται από τον εγκρατή, αλλά παραμένει όμως μια πολύ ανεπαίσθητη επιθυμία γι αυτά. Αλλά και αυτή η επιθυμία εξαφανίζεται από αυτόν όταν δει τον Ύψιστο.
60. Οι διεγερμένες αισθήσεις, ω γιε της Κούντι, βίαια παρασύρουν ακόμη και το νου ενός σοφού (που έχει γνώση του Ατμαν και διάκριση), αν και αγωνίζεται να τις ελέγξει*.
ΣΧΟΛΙΟ: και αγωνίζεται να τις ελέγξει*: είναι σε εγρήγορση και προσπαθεί να ελέγξει τις αισθήσεις του και να καταλαγιάσει το νου του.
Ακόμη και ένας προχωρημένος γιόγκι, που έχει γνώση του Άτμαν και διάκριση, αν αφήσει τις αισθήσεις του ανεξέλεγκτες έστω και για λίγο μπορεί να είναι αιτία να αναστατωθεί ο νους του και να είναι δύσκολο να τον καθυποτάξει και να τον επαναφέρει σε κατάσταση ηρεμίας και να τον συγκεντρώσει στον Ατμαν.
Ακόμη και ένας σοφός αν αφεθεί και επιτρέψει τις αισθήσεις του να προσηλωθούν για παράδειγμα στη θέα μιας γυναίκας τότε ο νους μπορεί να αναστατωθεί και να ζητάει την ικανοποίηση της σεξουαλικής επιθυμίας. Ο νους σε αυτή την κατάσταση γίνεται ανήσυχος, σκέπτεται ασταμάτητα τα αντικείμενο της επιθυμίας του και ταυτόχρονα υπάρχει έντονη συγκινησιακή φόρτιση και ταραχή στο επιθυμητικό. Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν αφεθεί στην ανάμνηση κάποιας γυναίκας. Από τη στιγμή που εγερθεί μέσα του η μηχανισμός της επιθυμίας εξ αιτίας της θέασης μιας γυναίκας ή της αναάμνησης και της φαντασίας είναι δύσκολο ακόμη και για έναν σοφό (προχωρημένο ασκούμενο που έχει γνώση του Ατμαν και διάκριση) να καταλαγιάσει το νου εξ αιτίας της συγκινησιακής φόρτισης που οφείλεται στον πόθο και πάθος για σεξουαλική απόλαυση.
61. Γι αυτό διατηρώντας υπό έλεγχο όλες τις αισθήσεις, ας παραμένει με το νου του συγκεντρωμένο σε Μένα*. Εκείνος που οι αισθήσεις του είναι κάτω από έλεγχο η σοφία είναι σταθερή.
ΣΧΟΛΙΟ: ας παραμένει με το νου του συγκεντρωμένο σε Μένα: ας παραμένει σε σταθερή στάση διαλογιζόμενος σε Μένα. Ας αφοσιωθεί ολόκαρδα σε Μένα, έχοντας νου και καρδιά συγκεντρωμένα σε Μένα.
Ο μόνος τρόπος να είμαστε σε επίγνωση του Ατμαν και να βιώνουμε την ειρήνη και την ευδαιμονία είναι να έχουμε τον νου μας εστιασμένο πλήρως στον Ατμαν. Μπορούμε να εστιάσουμε εύκολα το νου όταν είναι ήρεμος και αδιάφορος για τα αντικείμενα των αισθήσεων. Οι επιθυμίες γεννιούνται στο νου εξ αιτίας της επαφής του με αυτά μέσω των αισθήσεων και με την προϋπόθεση βέβαι ότι ακόμη δεν έχει πεθάνει εντελώς στο νου ο πόθος για απόλαυση. Ο πόθος στη θέα των αντικειμένων γίνεται η δύνακμη της παρόρμησης (επιθυμία) που κινεί το νου και το σώμα για να αποκτήσουν και να έρθουν σε επαφή με το αντικείμενο του πόθου.
Για όσο οι αισθήσεις αφήνονται ελεύθερες να κινούνται προς τα αντικείμενα των αισθήσεων είναι δύσκολο να σταματήσουμε την παρόρμηση της επιθυμίας να εκφραστεί και η οποία είναι η αιτία που αναστατώνει το κατώτερο συγκινησιακό κέντρο και κινεί τον νου, κάνοντας να σκέπτεται ασταμάτητα τα αντικείμενα των αισθήσεων. Για αυτό για να ελέγξουμε το νου είναι απαραίτητη προϋπόθεση ο έλεγχος των αισθήσεων. Έλεγχος σημαίνει ότι δεν επιτρέπουμε τις αισθήσεις να κινούνται ανεξέλεγκτα και να αντιλαμβάνονται ότι θέλουν. Επιτρέπουμε στις αισθήσεις να έρχονται σε επαφή μόνο με αυτό που βοηθάει τον εξαγνισμό και τον έλεγχο του νου. Όταν όμως βρισκόμαστε σε χώρους όπου υπάρχουν διάφορα ερεθίσματα που μπορεί να διεγείρουν και να αναστατώσουν το νου (π.χ. Λαγνείας, λαιμαργίας) τότε θα πρέπει να είμαστε σε βαθιά την αυτεπίγνωση, σε εντατική πρατυαχάρα (αποτράβηξη του νου απο τις αισθήσεις) και την απόσπαση από τα αντικείμενα έτσι ώστε να μην επιτρέψουμε να συμβεί η ταύτιση και η διέγερση του μηχανισμού της επιθυμίας.
62. Όταν ο άνθρωπος σκέπτεται τα αντικείμενα τότε (ο νους του) γοητεύεται από αυτά και προσκολλάται σε αυτά. Από την προσκόλληση γεννιέται η επιθυμία και από την επιθυμία (την ανεκπλήρωτη) γεννιέται ο θυμός.
63. Από το θυμό γεννιέται η σύγχυση, από τη σύγχυση το χάσιμο της μνήμης*, από το χάσιμο της μνήμης ο παραλογισμός (το χάσιμο της διάκρισης και της λογικής) και από το χάσιμο της διάκρισης ο άνθρωπος χάνεται.
ΣΧΟΛΙΟ: χάσιμο της μνήμης*: Ταυτιζόμαστε με τα αντικείμενα και τα περιεχόμενα του νου (τις νοητικές προβολές, σκέψεις, φαντασίες και τα συναισθήματα) και ξεχνάμε τον Εαυτό μας. Χάνουμε έτσι την συνειδητή επαφή με το κέντρο της ύπαρξης μας και ξεχνάμε επίσης όλα αυτά που σχετίζονται με την αρετή, την σύνεση, την αρμονία, το καθήκον και συμπεριφερόμαστε κάτω από την επίδραση του πάθους.
Ο θυμός επιπλέον θολώνει το νου και την διάνοια (Μπούντι, Buddhi) και το να χάσει την ικανότητα της διάκρισης που μας επιτρέπει να διακρίνουμε το καλό από το κακό και να αντιληφθούμε την κατάσταση με καθαρότητα. Έτσι δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι πραγματικά συμβαίνει, ποια είναι πραγματικά η κατάσταση, πως έχουν τα πράγματα, εξ αιτίας της σύγχυσης που βρίσκεται ο νους και η διάνοια (Buddhi). Χάνουμε επίσης την ικανότητα να σκεφτούμε λογικά και να δράσουμε σύμφωνα με αυτό που απαιτεί η περίσταση. Αντί αυτού αντιδρούμε παρορμητικά και παράλογα κάτω από την επίδραση του πάθους κάνοντας και λέγοντας πράγματα τα οποία είναι καταστροφικά και για εμάς και για τους άλλους και που συνήθως όταν καταλαγιάσει ο θυμός μετανιώνουμε για αυτά.
Αυτός που βρίσκεται σε θυμό επιτίθεται σε αυτούς που είναι εμπόδιο στο δρόμο του ή τον ενοχλούν με κάποιο τρόπο, τους βλέπει σαν εχθρούς και θέλει να τους κάνει κακό. Θέλει να τους σταματήσει ώστε να μην τον εμποδίζουν να πραγματοποιήσει αυτό που θέλει και επίσης θέλει να τους κάνει να πονέσουν όπως πονάει κι αυτός ή και ακόμη περισσότερο.
64. Αλλά ο άνθρωπος που έχει αυτοκυριαρχία (έχει κυριαρχήσει στο νου και τις αισθήσεις), που κινείται ανάμεσα στα αντικείμενα των αισθήσεων με τις αισθήσεις πειθαρχημένες και ελεύθερος από έλξη και αποστροφή (προς τα αντικείμενα των αισθήσεων) αποκτά την ειρήνη.
65. Σε αυτή τη ειρήνη, όλοι οι πόνοι τελειώνουν, γιατί η διάνοια (Buddhi) ενός ανθρώπου με γαλήνιο νου σύντομα γίνεται σταθερή (και εδραιώνεται στον Εαυτό (Συνειδητότητα, -Ατμαν, η σιωπηλή παρουσία).
66. Ο μή-αυτοκυριαρχημένος (αυτός που δεν έχει κυριαρχήσει στο νου-μάνας, και τις αισθήσεις) δεν μπορεί να έχει σταθερή διάνοια (Μπούντι), και στον μή-αυτοκυριαρχημένο που δεν έχει σταθερή διάνοια δεν είναι δυνατή η προσήλωση στον Ατμαν (διαλογισμός), και σε αυτόν που δεν μπορεί να προσηλωθεί δεν μπορεί να έχει ειρήνη στο νου, και στον άνθρωπο που δεν έχει ειρήνη πως μπορεί να υπάρξει ευτυχία;
67. Όπως ο άνεμος παρασύρει το πλοίο στη θάλασσα, έτσι και οι αισθήσεις παρασύρουν τη διάνοια αυτού που ο νους του προσκολλάται και ακολουθεί τις περιπλανώμενες αισθήσεις.
68. Γι αυτό ω πάνοπλε Αρτζούνα, η διάνοια (Μπούντι), εκείνου του οποίου οι αισθήσεις έχουν αποτραβηχτεί τελείως από τα αντικείμενα, είναι σταθερή.
69. Αυτό που είναι νύκτα για όλα τα όντα, σε αυτό (στον Ατμαν-Εαυτός) ο αυτοκυριαρχημένος είναι ξύπνιος (είναι αφυπνισμένος), και σε αυτό που όλα τα όντα είναι ξύπνια (ο κόσμος), είναι νύκτα για το σοφό (Μούνι) που βλέπει.
ΣΧΟΛΙΟ: Ο σοφός ζει στον Εαυτό -Ατμαν. Η διάνοια του είναι προσηλωμένη στον Ατμαν και έχει συνεχή επίγνωση αυτού. Αυτό είναι μέρα για αυτόν. Όταν δεν είναι τελείως απορροφημένος στον Ατμαν, αντιλαμβάνεται τα εγκόσμια φαινόμενα σαν μια αντανάκλαση μέσα στην επίγνωση, (όπως η αντανάκλαση του νερού στην έρημο), αυτό είναι σαν νύκτα για αυτόν.
Ο συνηθισμένος άνθρωπος δεν έχει επίγνωση της αληθινής του φύση -Ατμαν. Έτσι η ζωή στον Εαυτό είναι σαν νύκτα γι αυτόν. Αυτός εμπειράται και προσκολλάται στα αντικείμενα των αισθήσεων, αυτό είναι μέρα για αυτόν.
70. Αποκτά τη γαλήνη αυτός που δεν τον κυριεύουν οι επιθυμίες αν και μπαίνουν μέσα του*, όπως και ο ωκεανός παραμένει γαλήνιος (ατάραχος) αν και τα νερά των ποταμών χύνονται συνεχώς μέσα του από όλες τις μεριές, αλλά όχι ο άνθρωπος που τον κυριεύουν οι επιθυμίες.
ΣΧΟΛΙΟ: οι επιθυμίες μπαίνουν μέσα του*: Αυτό που εισέρχεται στο νου από έξω δεν είναι βέβαια οι επιθυμίες, αλλά οι αισθητηριακές αντιλήψεις, οι εικόνες, οι ήχοι, οι οσμές κ.λπ. οι οποίες και είναι η αιτία να εγερθούν οι επιθυμίες στο νου. Για να εγερθούν όμως οι επιθυμίες εκτός από τα αισθητήρια ερεθίσματα, είναι προϋπόθεση επίσης ένας νους μη-αγνός, ένας νους που ακόμη είναι ζωντανά ο πόθος και το πάθος. Μόνο σε ένα μη-αγνό ρατζασοταμασικό νου, στην παρουσία των αντικειμένων των αισθήσεων γεννιέται η επιθυμία να τα αποκτήσει για να τα γευτεί και να τα απολαύσει.
Σε αυτόν όμως που έχει κυριαρχήσει και εξαγνίσει το νου του, που έχει ένα σαττβικό νου, που είναι προσηλωμένος στον Ατμαν με σταθερότητα αν και μπορεί να αντιλαμβάνεται τα αντικείμενα των αισθήσεων δεν εγείρεται καθόλου η επιθυμία για αυτά.
71. Αυτός ο άνθρωπος που έχοντας εγκαταλείψει όλες τις επιθυμίες, κινείται χωρίς δίψα (πόθο) για απολαύσεις, ελεύθερος από την αίσθηση το «εγώ» και «το δικό μου», αυτός πετυχαίνει την ειρήνη.
72. Αυτή είναι η κατάσταση του Μπράμαν (Μπραμική κατάσταση, -η Αιώνια κατάσταση), ω γιε της Πρίτχα. Πετυχαίνοντας την κάποιος δεν πλανάται πια (έχει υπερνικήσει την πλάνη). Όντας εδραιωμένος σε αυτή, έστω και την τελευταία στιγμή της ζωής του, πετυχαίνει την ενότητα με τον Μπράχμαν*.
ΣΧΟΛΙΟ: ενότητα με τον Μπράμαν*: Αυτός γίνεται ένα με το Μπράμαν, όπως τα νερά του ποταμού όταν εισρεύσουν στη θάλασσα χάνουν την ξεχωριστότητα τους και γίνονται ένα με αυτή. Από τη στιγμή που τα νερά του ποταμού χυθούν μέσα στη θάλασσα ενώνονται πλήρως με τα νερά της θάλασσας και είναι αδύνατον πλέον να τα διαχωρήσεις.
~~~
Έτσι έχει στις Ουπανισάδες της ένδοξης Μπαγκαβάντ Γκιτά, της επιστήμης του Αιώνιου, του ιερού κείμενου της Γιόγκα, ο διάλογος ανάμεσα στον Σρι Κρίσνα και τον Αρτζούνα, ο δεύτερος διάλογος με τίτλο:
«Σάνκια Γιόγκα, η Γιόγκα της γνώσης »