ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ ΝΟΥ
Για να καταφέρουμε να κάνουμε διαλογισμό είναι απαραίτητος ο έλεγχος του νου. Αν ελέγξουμε το νου, τότε μπορούμε να κατευθύνουμε και να διατηρήσουμε τον νου και την προσοχή σταθερά στο αντικείμενο διαλογισμού, που μπορεί να είναι ένα μάντρα (για παράδειγμα το ‘Ομ Ναμά Σιβάϊ’), ένας αφορισμός από τις Ουπανισάδες (για παράδειγμα: ‘Είμαι Μπράμαν’), ή η αίσθηση ‘Εγώ Είμαι’, κ.λπ..
Γιατί όμως δυσκολευόμαστε να ελέγξουμε τον νου; Γιατί είναι δύσκολο να σταματήσουμε την ταύτιση με τις σκέψεις ή ακόμη περισσότερο, να σταματήσουμε τον νου να προβάλει σκέψεις και να τον εστιάσουμε σταθερά (προσηλώσουμε) εκεί που θέλουμε;
Αρκετές είναι οι αιτίες που συμβαίνει αυτό, θα αναφέρω τις κυριότερες από αυτές:
1. Η συνήθεια.
2. Ο αέρας είναι το στοιχείο που κυριαρχεί στον νου. Η κύρια ιδιότητα του αέρα, είναι η κίνηση και η ευμεταβλητότητα. Αφού ο αέρας είναι το κυρίαρχο στοιχείο στον νου, κάνει τον νου να είναι ευκίνητος και ευμετάβλητος. Ιδιαίτερα όταν ο αέρας είναι αναστατωμένος, τότε είναι πολύ δύσκολο ή σχεδόν αδύνατον να σταματήσουμε τον νου.
3. Η κυριαρχία της ράτζας ποιότητας (γκούνα) στον νου, αντί της σάττβα ποιότητας. Η ράτζας ποιότητα από την φύση της, είναι η δύναμη της κίνησης, της δράσης, της επιθυμίας και του πάθους. Όταν υπερτερεί στον νου κάνει τον νου υπερδραστήριο. (η ράτζας ποιότητα υπερτερεί στον νου της πλειοψηφίας της ανθρωπότητας),
4. Η επιθυμία και οι συγκινήσεις (συν+κίνηση). Η επιθυμία και οι συγκινήσεις καθώς είναι παρορμητικές από την φύση τους και αεικίνητες (είναι ρατζασικής φύσης και το ράτζας είναι η δύναμη της κίνησης και της δράσης), κινούν συνεχώς τον νου. Οι συγκινήσεις και οι επιθυμίες κινούνται συνεχώς μέσα μας και επειδή χρειάζονται τον νου για να εκδηλωθούν, κάνουν και τον νου να κινείται συνεχώς. Οι συγκινήσεις και τα συναισθήματα επίσης έχουν σαν αιτία κάποια επιθυμία, ανάγκη, προσκόλληση, εγωϊκή τάση ή προγραμματισμό.
Το ψυχικό πράνα (η ψυχική ζωτική ενέργεια) είναι η ενέργεια που κινεί τον νου και επίσης η έδρα των συγκινήσεων, των συναισθημάτων των επιθυμιών και των παρορμήσεων (απληστία, ζήλια, κενοδοξία, λαγνεία, λαιμαργία, φιλαργυρία, υπερηφάνεια, φόβος, θυμός, μίσος, μνησικακία, ανυπομονησία, στεναχώρια, δυσαρέσκεια, κ.λπ.). Καθώς το πράνα είναι αναστατωμένο από τις επιθυμίες, τις παρορμήσεις και τα κατώτερα συναισθήματα και συγκινήσεις, κάνει και τον νου να είναι σε κίνηση.
Συνεπώς ανεξάρτητα από τον δρόμο ή την μέθοδο άσκησης που ακολουθεί κάποιος, για να ελέγξει τον νου του θα πρέπει να ελέγξει και να εξαλείψει τις επιθυμίες, τις συγκινήσεις και τις εγωϊκές τάσεις, να ελευθερώσει τον νου από την ράτζας ποιότητα (και την τάμας επίσης) και να αυξήσει την σάττβα, να διατηρηρεί την ενέργεια και το στοιχείο του αέρα σε ισορροπία.