ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ Η TAMAΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ~ Atman Nityananda

 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ Η TAMAΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑ (ΓΚΟΥΝΑ) 

 Πρόλογος 

 

Αυτό το θέμα είναι από τα σημαντικότερα στην πνευματική άσκηση και από αυτά που λιγότερο σημασία δίνουν οι περισσότεροι διότι είναι ίσως το λιγότερο ελκυστικό για τον νου. Ο νους ευχαριστιέται να ακούει ωραίες θεωρίες σχετικά με την πνευματικότητα, την αγάπη, την ειρήνη, την ελευθερία, τις ανώτερες διαστάσεις, αλλά δυσκολεύεται ή αρνείται να ακούσει πράγματα τα οποία σχετίζονται με την ουσία της πνευματικής άσκησης, διότι από αυτά κινδυνεύει να χάσει την κυριαρχία του επάνω μας, που σημαίνει ότι θα χάσει τις ψευδαισθήσεις του, τις συνήθειες του, την βόλεψη και τις απολαύσεις του.

Όσοι ενδιαφέρονται όμως να κάνουν μια ειλικρινή προσπάθεια με τον εαυτό τους, που θέλουν να φτάσουν στην αλήθεια σε αυτήν εδώ την ζωή, θα πρέπει να δώσουν μεγάλη σημασία και προσοχή στο πως επηρεάζει η τάμας ποιότητα τον νου μας, την πνευματική μας άσκηση και πορεία, ώστε να αντιληφθούν την αναγκαιότητα να την εξαλείψουν από τον ψυχισμό τους, όσο γίνεται πιο γρήγορα. 

Εισαγωγή 

Λίγα λόγια για την τάμας ποιότητα (γκούνα) 

Η τάμας είναι η μία από τις τρεις ποιότητες (σάττβα-ράτζας-τάμας) που δημιουργούν όλα όσα υπάρχουν στο σύμπαν.  Σάττβα είναι η ποιότητα του φωτός, της αρμονίας, της ευφυΐας, ράτζας η ποιότητα της κίνησης, της αστάθειας, του πάθους και τάμας η ποιότητα της αδράνειας, της άγνοιας, της βραδύνοιας και του σκότους. 

Η τάμας ποιότητα φέρνει άγνοια και πλάνη στο νου, νωθρότητα, τεμπελιά, υπερβολικό ύπνο, προκαλεί ασυναισθησία και χάσιμο της επαγρύπνησης. Είναι η αρχή του υλισμού και της ασυνειδησίας η οποία καλύπτει την Συνειδητότητα μας. 

Έχει μια κίνηση προς τα κάτω και μας κρατάει ταυτισμένους με το φυσικό σώμα. Η τάμας υπερισχύει στους ανθρώπους που είναι εντελώς ταυτισμένοι με το σώμα, που ζουν κυρίως για να καλύψουν τις ενστικτώδεις ανάγκες και οι απολαύσεις τους σχετίζονται κατά κύριο λόγο στην ικανοποίηση των ενστίκτων. Από την τάμας ποιότητα προέρχεται η άγνοια η οποία καλύπτει την αληθινή μας φύση και κάνει αδύναμη την ικανότητα της αντίληψης και της διάκρισης μας. Απ’ αυτήν προκύπτει η ιδέα του «εγώ» ή ξεχωριστού εαυτού εξ αιτίας του οποίου αισθανόμαστε μόνοι και ξεχωρισμένοι από τον Θεό, τους άλλους και τον κόσμο. 

Νους και τάμας ποιότητα

Οι άνθρωποι με ταμασικό νου (που υπερτερεί στον νου τους η τάμας ποιότητα) έχουν βαθιά ψυχολογικά μπλοκαρίσματα. Η ενέργειά τους και οι συγκινήσεις τους τείνουν να είναι καταπιεσμένες και στάσιμες και δεν γνωρίζουν ποια πραγματικά είναι τα προβλήματά τους. Δεν αναζητούν κατάλληλη θεραπεία και συνήθως έχουν κακή υγιεινή και κακές συνήθειες όσον αφορά τη φροντίδα του εαυτού τους. Αποδέχονται τη κατάστασή τους σαν μοίρα και δεν εκμεταλλεύονται μεθόδους οι οποίες μπορούν να ανακουφίσουν τα προβλήματά τους. Επιτρέπουν σε άλλους ανθρώπους και αρνητικές επιρροές να κυριαρχούν σε αυτούς και δεν τους αρέσει να είναι υπεύθυνοι για τη ζωή τους. Δεν τους αρέσει να χειρίζονται τα προβλήματά τους ή τα κρύβουν από τους άλλους και έτσι χειροτερεύουν τη κατάστασή τους (επειδή δεν δέχονται βοήθεια). 

 
Αποσπάσματα από την  Μπαγκαβάντ Γκίτα  κεφάλαιο 18

32. Εκείνη η διάνοια που είναι τυλιγμένη στο σκοτάδι, που αντιλαμβάνεται το Αντάρμα και το Ντάρμα ανάποδα (το ορθό σαν λάθος & το λάθος σωστό), και όλα τα άλλα πράγματα ανάποδα (ή διαστρεβλωμένα), εκείνη η διάνοια, Ω Αρτζούνα, λέγεται Ταμασική.
35. Η σταθερότητα με την οποία ένας ανόητος άνθρωπος δεν εγκαταλείπει την οκνηρία, τον φόβο, τον θρήνο (θλίψη, απελπισία), την δυσθυμία (κατήφεια, ακεφιά), και επίσης την έπαρση (αλαζονεία), αυτή η σταθερότητα, Ω Αρτζούνα, είναι Ταμασική.

ΣΧΟΛΙΟ: ο ταμασικός νους αφήνεται στο να ζει στην πλάνη, στην οκνηρία, στην κατήφεια, στην απελπισία κ.λπ.. Δεν μπορεί να εγκαταλείψει τις αρνητικές ψυχοσωματικές καταστάσεις, (οκνηρία, κ.λπ.), κολλάει θα λέγαμε σε αυτές. Είναι κατά κάποιο τρόπο εθισμένος στο να ζει με αυτές τις καταστάσεις και ίσως να βρίσκει και κάποια ικανοποίηση σε αυτές. Οι υπερβολικά ταμασικοί νόες είναι εγκλωβισμένοι και είναι απίθανο σε αυτήν την ύπαρξη να βγουν από αυτήν την κατάσταση.

Όλοι όμως έχουμε κάποιο ποσοστό τάμας στο νου μας, άλλοι πιο πολύ και άλλοι πιο λίγο. Οι πιο κοινές σε όλους ταμασικές ιδιότητες είναι η τεμπελιά, η αναβλητικότητα, η βαρεμάρα, η αδράνεια, η αντίσταση στην αλλαγή, η ασυνέπεια, η υποκρισία, η αυτοδικαιολόγηση. Και επίσης εξ αιτίας της τάμας ποιότητας στον νου, υπάρχει έλλειψη διάκρισης, και για αυτό λανθασμένη αντίληψη των πραγμάτων.

Το να καθαρίσουμε τον νου από την ταμασική  ποιότητα είναι πρωτεύων στόχος στην πνευματική άσκηση. Χωρίς αυτό, δεν  μπορούμε να πετύχουμε μια ουσιαστική αλλαγή στον εαυτό μας.

25. Εκείνη η δράση που γίνεται από πλάνη, χωρίς να υπολογιστούν  οι συνέπειες που θα έχει, η απώλεια, η βλάβη, και η δική του ικανότητα, αυτή λέγεται Ταμασική.

28. Εκείνος (ο δρών ή ενεργών), ο ασταθής (άστατος), ο χυδαίος, ο άκαμπτος (ανελαστικός), ο δόλιος, ο μοχθηρός (κακεντρεχής), ο απελπισμένος ( απεγνωσμένος), ο νωθρός (τεμπέλης), και αναβλητικός, λέγεται  Ταμασικός.

 39. Εκείνη η ευτυχία που και στην αρχή και στην συνέχεια  παραπλανά τον εαυτό, και πηγάζει από τον ύπνο, την οκνηρία και την αφροντισιά (απερισκεψία), αποκαλείται Ταμασική.

ΣΧΟΛΙΟ: Οι άνθρωποι με ταμασικό νου βρίσκουν ευτυχία στις κατώτερες απολαύσεις, στο ενστικτώδες σεξ, σε πράγματα που βλάπτουν, στο να κοροϊδεύουν τους άλλους, στην τεμπελιά, στον ύπνο, στο να χαίρονται με τα παθήματα των άλλων, στο να κάνουν κακό, στις διαστροφές. Αλκοολισμός, σεξουαλικές διαστροφές, (σεξουαλική βία,  πορνογραφία βίαιη), σχετίζονται με την τάμας ποιότητα. Είναι η χειρότερη των τριών ποιοτήτων (γκούνας), γιατί σκοτεινιάζει τον νου (την διάκριση και την λογική), καλύπτει την αλήθεια και μας κάνει να βλέπουμε τα πράγματα ανάποδα (το άσπρο μαύρο και το ανάποδο). 

Ψυχολογικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την τάμας ποιότητα είναι:

Φόβος, κατάθλιψη, μελαγχολία, μίσος, μνησικακία, εκδικητικότητα. βραδύτητα του νου (βραδύνοια, ανοησία), λήθαργος, αναβλητικότητα, τεμπελιά,  ανεντιμότητα, ασυνέπεια, αναισθησία, αυτοκαταστροφικές τάσεις, εθισμοί, τάσεις αυτοκτονίας, καταστροφικές τάσεις που εκφράζονται προς άλλους, εγκληματικότητα, . 

Η τάμας ποιότητα και η πνευματική άσκηση 

Η τάμας ποιότητα είναι η σκοτεινή άποψη του νου και είναι αυτή που προκαλεί τα μεγαλύτερα εμπόδια στην πνευματική μας άσκηση και εξέλιξη. Εξ αιτίας της παρουσίας της τάμας ποιότητας στον νου, ο νους αδρανεί, αντιστέκεται στην αλλαγή, και αντιδρά με διάφορους τρόπους που εμποδίζουν την άσκηση και την πρόοδο μας. Εξ αιτίας της παρουσίας της  τάμας ποιότητας στον νου, αντιλαμβανόμαστε λανθασμένα τις διδασκαλίες, αδυνατούμε ή δυσκολευόμαστε υπερβολικά να ακολουθήσουμε σταθερά ένα καθημερινό πρόγραμμα άσκησης, καθώς και να εφαρμόζουμε τις πρακτικές με τον σωστό τρόπο.

Είναι προφανές ότι σε αυτούς που υπερτερεί στον νου τους η τάμας ποιότητα, δεν θα διάβαζαν αυτό το κείμενο, ούτε θα είχαν κανένα ενδιαφέρον για την πνευματικότητα, την αυτογνωσία  ή οποιαδήποτε εργασία με τον εαυτό τους για αυτοβελτίωση.  

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όσοι ενδιαφέρονται ή ασχολούνται ήδη με την πνευματικότητα δεν έχουν κάποιο σημαντικό ποσοστό της τάμας ποιότητας στον ψυχισμό τους. Αν και ο κάθε ένας βρίσκεται σε ένα διαφορετικό επίπεδο εξέλιξης και η παρουσία της τάμας ποιότητας δεν είναι σε όλους η ίδια,  η πλειοψηφία αυτών που ψάχνουν την πνευματικότητα και την αλήθεια ή έχουν ξεκινήσει κάποιο πρόγραμμα άσκησης, έχουν αρκετά μεγάλη παρουσία τάμας στον νου. Και αυτό είναι που δυσκολεύει τα πράγματα στην πρώτη περίοδο της πνευματικής μας πορείας. Οι περισσότεροι πνευματικοί αναζητητές δεν έχουν σημαντική πρόοδο, (ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια)  λόγω της μεγάλης παρουσίας της τάμας ποιότητας (γκούνα) στον νου τους. Πολλοί ξεκινούν και πολλοί σταματούν σύντομα ή λίγο αργότερα την πνευματική τους πορεία, ή συνεχίζουν να ασχολούνται λίγο ή περιστασιακά εξ αιτίας του ότι δεν έκαναν κάποια σοβαρή προσπάθεια να εξαλείψουν την τάμας ποιότητα από τον νου τους.

Όταν η τάμας ποιότητα κυριαρχεί στον νου μας, υπάρχει αδράνεια, τεμπελιά, αναβλητικότητα, ασυνέπεια, ανευθυνότητα, αυτοδικαιολόγηση, αμφιβολίες, φαντασία, ψευδαισθήσεις, η αντίληψή μας είναι θολωμένη και βλέπουμε τα πράγματα διαστρεβλωμένα ή και ανάποδα (το πόσο πολύ εξαρτάται από την ποσότητα της τάμας που υπάρχει στον νου μας). Ως εκ τούτου έχουμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε λανθασμένη  αντίληψη και κατανόηση των διδασκαλιών, των πρακτικών και της κατάστασης μας.

Εξ αιτίας της τάμας ποιότητας δεν μπορούμε  να εκτιμήσουμε αντικειμενικά την κατάστασή μας, και έτσι μπορεί να φανταζόμαστε ότι έχουμε ικανότητες και ιδιότητες που δεν έχουμε, ότι έχουμε διαλύσει κάποια εγωϊκή τάση, ενώ αυτή καλά κρατεί μέσα μας, ότι δεν έχουμε κάποιο ελάττωμα το οποίο έχουμε με το παραπάνω, μπορεί να νομίζουμε  ότι έχουμε προχωρήσει, ότι έχουμε σημειώσει μεγάλη πρόοδο, ενώ δεν έχουμε ξεκινήσει επί της ουσίας.

Γι’ αυτό η παρουσία και η βοήθεια ενός δασκάλου ή ενός προχωρημένου μαθητή είναι σημαντική στην πνευματική μας πορεία. Το να πιστεύει κανείς ότι δεν χρειάζεται βοήθεια ή δάσκαλο είναι επίσης αποτέλεσμα της τάμας ποιότητας,.

Η έντονη κριτική στον δάσκαλο και προς τους άλλους μαθητές, η χωρίς διάκριση απόρριψη όσων δεν μας αρέσουν σχετικά με την άσκηση ή τις διδασκαλίες, το κουτσομπολιό και οι φιλονικίες με τους συμμαθητές προκαλούνται επίσης από την τάμας ποιότητα  και είναι μεγάλα εμπόδια για την μεταμόρφωση μας και την συνειδητοποίηση της αληθινής φύσης μας. 

Για όσο η τάμας ποιότητα (γκούνα) θα επικρατεί στον νου μας, δεν είναι δυνατή μια ουσιαστική πνευματική πρόοδος (στο δρόμο μας προς την ελευθερία και την ενότητα), παρά τις καλές προθέσεις μας, και παρά του ότι μπορεί να πιστεύουμε ότι προχωράμε στον δρόμο (διότι η τάμας γκούνα δεν μας επιτρέπει να βλέπουμε τα πράγματα ορθά αλλά διαστρεβλωμένα ή και ανάποδα)

Γι’ ' αυτό η εξάλειψη της τάμας ποιότητας από τον νου μας είναι ο πρώτος και σημαντικότερος στόχος στην πνευματική μας πορεία. Πρώτιστος στόχος της πνευματικής άσκησης, είναι η εξάλειψη της τάμας ποιότητας με αυτοπειθαρχίες, συνεχή εντατική άσκηση με την βοήθεια της ράτζας ποιότητας (ράτζας προσανατολισμένη σε σαττβικές δράσεις) και η αύξηση της σάττβα.

Απαιτείται να εφαρμόσουμε διάφορες πειθαρχίες, του σώματος και του νου, πολύ δράση με σαττβικό προσανατολισμό, πνευματικές ασκήσεις, αποφυγή οτιδήποτε αυξάνει την τάμας ποιότητα στον νου μας αλλά και στο σώμα και επίσης να επιδιώκουμε επαφή όσο γίνεται περισσότερο με την σάττβα ποιότητα σε όλα τα επίπεδα. (Διάβασε εδώ για την σαττβική ζωή). Χωρίς να εκπληρώσουμε  αυτό το προαπαιτούμενο, δεν μπορούμε να έχουμε μια πλούσια εσωτερική ζωή και πρόοδο στο διαλογισμό, και προφανώς δεν τίθεται θέμα να πετύχουμε την αυτοπραγμάτωση και την απελευθέρωση.

Δεν έχει κανένα νόημα στο πρώτο στάδιο της πνευματικής μας πορείας να αφιερώνουμε πολύ χρόνο στον διαλογισμό (ο οποίος έτσι κι αλλιώς είναι αδύνατος στους περισσότερους). Στο πρώτο στάδιο όπως προείπα πρέπει να δώσουμε μεγάλη έμφαση στην σημαντική μείωση της τάμας ποιότητας, με  πρακτικές και πειθαρχίες που μας βοηθούν σε αυτόν τον σκοπό και που είναι πιο εύκολο να εφαρμόσουμε αποτελεσματικά. Για παράδειγμα πολύ σαττβική δράση με επανάληψη του ονόματος του Θεού ή κάποιου μάντρα, ανιδιοτελής υπηρεσία (κάρμα γιόγκα), τραγούδισμα μάντρα και ύμνων, αναπνευστικές ασκήσεις (πραναγιάμα),  χάθα γιόγκα ασάνας, μελέτη πνευματικών βιβλίων, διάφορες  πειθαρχίες (πρωϊνό ξύπνημα, χορτοφαγική δίαιτα, νηστείες, κ.λπ.), η συμμετοχή σε συναντήσεις με σοφούς ή προχωρημένους μαθητές (σάτσανγκ), λατρευτικές τελετές, η συνεχής εγρήγορση και αυτοπαρατήρηση από στιγμή σε στιγμή με την βοήθεια ενός μάντρα, και τη διάλυση των εγωϊκών τάσεων μέσω της προσευχής, ενός μάντρα, του EFT, με μάντρα και άλλες μεθόδους.

Μόνο όταν κυριαρχήσει η σάττβα ποιότητα (γκούνα) στον νου μας,  μπορεί ο διαλογισμός να γίνει  η κύρια πρακτική στην καθημερινή μας πρόγραμμα. Αλλά αυτό είναι ένα θέμα αρκετών χρόνων προετοιμασίας, πειθαρχιών και άσκησης (αν και για τον καθένα είναι διαφορετικός ο χρόνος ωρίμανσης). Και επειδή αυτό είναι μια πολύ απαιτητική και δυσάρεστη για το εγώ μας διαδικασία οι περισσότεροι εγκαταλείπουν την προσπάθεια ή πνευματικότητα παραμένει απλά κάτι σαν  χόμπι ή σαν ένας τρόπος να κρατούν κάποια ισορροπία στη ζωή τους.

Για όλους εσάς που ενδιαφέρεστε να φτάσετε στην αλήθεια σε αυτήν την ζωή, η εξάλειψη της τάμας ποιότητας και η αύξηση της σάττβα ποιότητας πρέπει να έχει προτεραιότητα και ν εργαστείτε σταθερά, εντατικά κα συστηματικά. Αυτό αν και είναι το σημαντικότερο και δυσκολότερο (ιδιαίτερα στην αρχή), μέρος της πνευματικής μας πορείας, είναι το απαραίτητο θεμέλιο επάνω στο οποίο μπορεί στηρίζεται η πνευματικής μεταμόρφωσης μας και η αυτοπραγμάτωση (φώτιση, απελευθέρωση). 

Η Bhagavad Gita λέει στο κεφάλαιο 18 στίχος 37. 

 37. Εκείνη η ευτυχία που σαν δηλητήριο είναι στην αρχή, στο τέλος σαν νέκταρ, εκείνη η ευτυχία που πηγάζει από την αγνότητα του νου (Μπούντι), που συνειδητοποίησε τον Εαυτό (Άτμαν) αποκαλείται Σαττβική. 

 Σχόλιο: Η άσκηση και οι πειθαρχίες στην αρχή, του δρόμου  είναι δυσάρεστες και επώδυνες για το εγώ μας, (το πόσο πολύ εξαρτάται από την δύναμη του εγώ μας και την προετοιμασία του καθενός από προηγούμενες ζωές). Και αυτό γιατί πρέπει να εγκαταλείψουμε τις ευχάριστες για το εγώ μας συνήθειες μας, τις ανέσεις μας, και σταδιακά τις αισθητηριακές απολαύσεις. Βέβαια αυτό ισχύει για αυτούς που έχουν αποφασίσει να ασκηθούν καθημερινά, σοβαρά και συστηματικά, και όχι γι’ αυτούς που αφιερώνουν κάποιες ώρες της εβδομάδας για άσκηση, ή πηγαίνουν σε διαλέξεις και σεμινάρια για να περάσουν όμορφα. Όχι πως είναι κακό να περνάει κανείς όμορφα σε τέτοιες συναντήσεις. Αλλά αυτό δεν έχει σχέση με την αφιέρωση της ζωής μας στην πνευματική άσκηση.

 Επίσης το εγώ αντιστέκεται στην προσπάθεια μας και δημιουργεί μέσα μας συναισθήματα και διαθέσεις της δυσαρέσκειας, απαρέσκειας, αποθάρρυνσης, επίσης τεμπελιά,  βαρεμάρα, την ανυπομονησία, φόβο κ.α.

Επίσης είναι δυσάρεστη η πνευματική άσκηση διότι  καθώς γινόμαστε όλο και πιο αντιληπτικοί προς τα μέσα και εργαζόμαστε με την διάλυση των εγώ,  θα πρέπει να βιώσουμε όλα τα επώδυνα συναισθήματα που μέχρι τώρα είχαμε καταπιέσει στον υποσυνείδητο νου, προκειμένου να αποφευχθεί ο πόνος που αυτά προκαλούν.

 Αλλά αν επιμένουμε στην άσκηση μας, με αποφασιστικότητα, πίστη και αφοσίωση,  σταδιακά, τα αρνητικά συναισθήματα, και τα ελαττώματα θα γίνονται όλο και πιο αδύναμα και ο νους μας όλο και πιο αγνός-σαττβικός. Και λόγω της αγνότητας του νου και την αύξηση της σάττβα ποιότητας σε αυτόν, θα βιώνουμε όλο και περισσότερο, ικανοποίηση, πληρότητα και χαρά αναίτια. Θα είμαστε σε θέση να παραμένουμε σε απόσπαση από τις νοητικές και συναισθηματικές εκδηλώσεις και θα παραμένουμε εδραιωμένοι περισσότερο στην ουσία μας, στην σιωπηλή ζωντανή παρουσία. Δεν θα βιώνουμε τα αρνητικά συναισθήματα ταυτισμένοι πλήρως με αυτά, αλλά θα έχουμε μια απόσταση από αυτά και θα μπορούμε ταυτόχρονα να διατηρούμε την επίγνωση της εσωτερική ειρήνης και πληρότητας του ίδιου μας του Εαυτού (Συνειδητότητα, Άτμαν). Στο τέλος, όταν συνειδητοποιήσουμε  την ταυτότητά μας με την εσωτερική σιωπηλή παρουσία, ότι δηλαδή είμαστε η εσωτερική σιωπηλή παρουσία (Άτμαν, Συνειδητότητα) και διαλυθούν όλα τα συναισθήματα, οι επιθυμίες, οι εγωϊκές τάσεις και το ίδιο το εγώ, θα είμαστε ελεύθεροι από κάθε δυστυχία και θα βιώνουμε αυθόρμητα (χωρίς προσπάθεια) και χωρίς διακοπή, την αιώνια ειρήνη, πληρότητα και ευδαιμονία. Θα είμαστε ελεύθεροι από τον κύκλο της γέννησης και του θανάτου.