H νίκη των παθών με τις αρετές
Άριστα τούτο εδώ διδάσκεται δε σύμφωνα με τον Αββά Ισαάκ που λέει, ότι είναι καλλίτερο να εξαπατούμε και να νικάμε τα πάθη με την ένθύμησι των αντιθέτων σε αυτά αρετών, παρά με την αντίστασι.
Οπότε, επειδή και τα τρία είναι τα μέρη της ψυχής, λογιστικό, έπιθυμητικό και θυμικό, γνώριζε, ότι από αυτά τα τρία γεννούνται και οι τριών ειδών λογισμοί.
Και από μεν το
λογιστικό γεννούνται οι λογισμοί της απιστίας, της αχαριστίας προς τον Θεό
και του γογγυσμού, της αδιακρισίας, της άγνωσίας και απλά, όλοι οι καλούμενοι
καθολικά βλάσφημοι λογισμοί,
από δε το
επιθυμητικό γεννούνται οι λογισμοί της φιληδονίας, φιλοδοξίας, φιλαργυρίας
και απλά, όλοι οι καλούμενοι αισχροί λογισμοί,
από δε το θυμικό γεννούνται οι λογισμοί των φόνων, της έκδικήσεως, φθόνου, μίσους, ταραχής και απλά, όλοι οι καλούμενοι πονηροί λογισμοί.
Λοιπόν εσύ πρέπει να νικάς αυτά με τις αντίθετες τους αρετές, δηλαδή:
την απιστία, με την αδίστακτη πίστι στο Θεό,
την αχαριστία και τον
γογγυσμό προς τον Θεό, με την εύχαριστία,
την αδιακρισία, με την
διάκρισι του καλού και κακού,
την άγνωσία, με την
αληθινή γνώσι αυτών που υπάρχουν αληθινά
και τις βλασφημίες, με τις δοξολογίες.
Παρόμοια την φιληδονία με την εγκράτεια και την
νηστεία,
την φιλοδοξία με την ταπείνωσι
και την φιλαργυρία με την λιτότητα.
Παρομοίως, τον φθόνο
και μίσος, με την άγάπη,
την έκδίκηση με την
πραότητα και ύπομονή,
την ταραχή με την ειρήνη της καρδιάς.
Και για να πώ γενικά με
τον Αγιο Μάξιμο:
Το μεν λογιστικό της ψυχής σου, στόλιζε το με την
αρετή της προσευχής, και θείας γνώσεως.
Το επιθυμητικό, με την αρετή της εγκράτειας
Και το θυμικό, με την αρετή της αγάπης
και βέβαια το φως του νου σου δεν θα σκοτισθή
ποτέ, οι δέ προηγούμενοι λογισμοί, μπορούν εύκολα να γεννηθούν από αυτούς.