ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ του Ρένου Κωνσταντίνου, Θεολόγου
ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥΣ (20-6-2014)
Εκείνος που πλησίασε και άγγιξε τη θεία γνώση και
απολαμβάνει την ηδονή που προέρχεται από αυτή, δεν θα πεισθεί ποτέ στον δαίμονα
της κενοδοξίας, και αν του προσφέρει όλες τις ηδονές του κόσμου. Γιατί τι
μεγαλύτερο μπορεί να του υποσχεθεί από την πνευματική θεωρία; Ευάγριος ο Ποντικός
Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Όταν ο άνθρωπος αγνοεί τον Θεό και θεοποιεί τον εαυτό του και το χρήμα, είναι φυσικό να βλαστάνουν στην ψυχή του αρκετά πάθη.
Η βαθύτερη αιτία της νοσηρής αυτής καταστάσεως είναι η φιλαυτία, η μητέρα των παθών και τα διάφορα πάθη τα οποία ακολουθούν. Αυτά προσβάλλουν καίρια την ψυχή του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος όσο ποτέ άλλοτε, έχει στην διάθεση του πληθώρα ανέσεων και ευκολιών με στόχο την ευμάρεια και την άνετη ζωή. Η τεχνολογία παρέχει στον άνθρωπο τεράστιες δυνατότητες και ευκολίες. Ο άνθρωπος σήμερα όχι μόνο έχει όσα χρειάζεται, αλλά και όσα δεν χρειάζεται.
Παρ’ όλα αυτά όμως η ψυχή του ανθρώπου, η οποία είναι πλασμένη κατ’ εικόνα Θεού, δεν αναπαύεται με όλα αυτά τα υλικά αγαθά. Αντίθετα η πληθώρα υλικών αγαθών και ανέσεων δηλητηριάζει την ψυχή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν έχει ψυχική ειρήνη και ηρεμία. Είναι γεμάτος από άγχος και ανασφάλεια.
Η αναφορά στα πάθη και την θεραπεία τους λοιπόν είναι ιδιαίτερα επίκαιρη και χρήσιμη. Τα όσα θα αναφέρουμε στην συνέχεια είναι παρμένα από την πνευματική εμπειρία των Πατέρων της Εκκλησίας μας.
Β) ΤΑ ΠΑΘΗ
1) Ορισμός
Πάθος είναι η επανάληψη και σταθεροποίηση μιας αμαρτίας (π.χ. της κλοπής). Υπάρχουν και περιπτώσεις όμως όπου το πάθος δεν δημιουργείται από την επανάληψη μιας αμαρτίας, αλλά φωλιάζει στην ψυχή του ανθρώπου και ενεργοποιείται με την αντίστοιχη αμαρτία. Ως εκ τούτου είναι δυνατόν να υπάρχουν και πάθη που είναι κρυφά, γιατί δεν δόθηκε η αφορμή να ενεργοποιηθούν με συγκεκριμένες αμαρτίες. Και αυτά όμως είναι επικίνδυνα, γιατί μένουν απαρατήρητα και δεν πολεμούνται.
Το πάθος είναι λοιπόν η εμπαθής κατάσταση της ψυχής, είναι ασθένεια της ψυχής. Είναι ακόμη διαστροφή των ψυχικών δυνάμεων. Παρά φύσιν κατάσταση και κίνηση της ψυχής. Τα πάθη δεν ανήκουν στη φύση του ανθρώπου, αλλά αποτελούν παρά φύση καταστάσεις.
Όταν τα πάθη χρονίζουν στον άνθρωπο, γίνονται δεύτερη φύση και δεν απομακρύνονται εύκολα. Ακόμη και όταν ο άνθρωπος μετανοήσει, δεν απαλλάσσεται αμέσως από τα πάθη του, αλλά χρειάζεται αγώνας για την καταπολέμηση τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Αν και μετανόησε και άλλαξε ζωή, χρειάστηκε να αγωνιστεί ενάντια στις μνήμες των παθών της τόσα χρόνια, όσα υπηρέτησε σε αυτά.
Απο όσα αναφέραμε καταλαβαίνει κανείς ότι άλλο πράγμα είναι το πάθος και άλλο η αμαρτία. Συνδέονται στενά μεταξύ τους, αλλά δεν ταυτίζονται. Τα πάθη είναι οι αμαρτωλές καταστάσεις της ψυχής που και εξωτερικεύονται ή και ενεργοποιούνται με τις αμαρτίες. Ακόμη ένα αμάρτημα είναι μια μεμονωμένη ηθική πτώση, ενώ το πάθος είναι ριζωμένη κατάσταση κακίας, είναι η κατάληψη της ψυχής από μια ηθική ασθένεια. Όπως αναφέραμε όμως, είναι δυνατό να υπάρχουν και πάθη που είναι κρυφά, γιατί δεν δόθηκε η αφορμή να ενεργοποιηθούν με συγκεκριμένες αμαρτίες.
2) Αίτια, αφορμές και προέλευση των παθών.
Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει ότι πρωταρχική αιτία των παθών είναι η άγνοια του Θεού. Αυτή σκοτίζει το νου του ανθρώπου και τον προσηλώνει στις αισθήσεις.
Όταν υποταχθεί ο νους στις αισθήσεις, ακολουθεί και η υποταγή των άλλων ψυχικών δυνάμεων και η ψυχή μολύνεται. Ο ιερομόναχος Βενέδικτος ο Αγιορείτης γράφει σχετικά για το θέμα αυτό: «Οι Πατέρες μας διδάσκουν ότι τα πάθη βλαστάνουν πάνω στο έδαφος των αισθήσεων και της μνήμης. Οι αισθήσεις και τα αισθητά πράγματα του κόσμου, είναι η κύρια αφορμή δημιουργίας των παθών.
Συχνά ένα πάθος δημιουργείται από την κακή συνήθεια, από "την εν τω κακώ έξιν", πού παραμένει για μεγάλο διάστημα στην ψυχή του ανθρώπου. Μια αντιπάθεια προσωρινή, για παράδειγμα, μπορεί να εξελίχθη στο πάθος της μνησικακίας, αν δεν δοθεί ή δέουσα προσοχή. Η συνήθεια, αν ζητήσει κάτι μία φορά, και δεν ικανοποιηθεί, εξασθενεί και υποχωρεί. Αν όμως ικανοποιηθεί, εμφανίζεται κατόπιν ισχυρότερη και με μεγαλύτερη απαίτηση.
Ή άμετρη επιθυμία για τα αισθητά πράγματα του κόσμου, αντί για τον πόθο της αληθινής αγάπης για τον Θεό, οδηγεί στην παράλογη αγάπη των πραγμάτων του κόσμου ή και στην υπερβολική αγάπη του εαυτού μας, δηλαδή στην φιλαυτία. Ο άνθρωπος συναρπάζεται από τα αισθητά πράγματα και δε σκέφτεται ούτε ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο.
Συχνά ένα πάθος δημιουργείται από την κακή συνήθεια, από "την εν τω κακώ έξιν", πού παραμένει για μεγάλο διάστημα στην ψυχή του ανθρώπου. Μια αντιπάθεια προσωρινή, για παράδειγμα, μπορεί να εξελίχθη στο πάθος της μνησικακίας, αν δεν δοθεί ή δέουσα προσοχή. Η συνήθεια, αν ζητήσει κάτι μία φορά, και δεν ικανοποιηθεί, εξασθενεί και υποχωρεί. Αν όμως ικανοποιηθεί, εμφανίζεται κατόπιν ισχυρότερη και με μεγαλύτερη απαίτηση.
Ή άμετρη επιθυμία για τα αισθητά πράγματα του κόσμου, αντί για τον πόθο της αληθινής αγάπης για τον Θεό, οδηγεί στην παράλογη αγάπη των πραγμάτων του κόσμου ή και στην υπερβολική αγάπη του εαυτού μας, δηλαδή στην φιλαυτία. Ο άνθρωπος συναρπάζεται από τα αισθητά πράγματα και δε σκέφτεται ούτε ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο.
Ιδιαίτερα οι Πατέρες αναφέρουν ως αιτία των παθών την υπερβολική ανάπαυση του σώματος. Ό ιερός Χρυσόστομος θεωρεί την υπερβολική σωματική ανάπαυση και γενικά την άνεση και την καλοπέραση ως την χειρότερη μορφή πολέμου. Διότι οι σωματικές απολαύσεις είναι αίτια πολλών παθών.
Όσο περισσότερο αγαπά ο άνθρωπος την σωματική ανάπαυση, τόσο περισσότερο παραχωρεί τόπο στα πάθη. Αν οι αρετές γεννούνται από την θλίψη και τη στενοχώρια, τα πάθη γεννούνται από την ανάπαυση, την καλοπέραση. Οι σωματικές απολαύσεις και ηδονές όχι μόνον ενισχύουν τα πάθη, αλλά ξεριζώνουν και την μικρότερη αντίσταση της ψυχής στα πάθη.
Όσο περισσότερο αγαπά ο άνθρωπος την σωματική ανάπαυση, τόσο περισσότερο παραχωρεί τόπο στα πάθη. Αν οι αρετές γεννούνται από την θλίψη και τη στενοχώρια, τα πάθη γεννούνται από την ανάπαυση, την καλοπέραση. Οι σωματικές απολαύσεις και ηδονές όχι μόνον ενισχύουν τα πάθη, αλλά ξεριζώνουν και την μικρότερη αντίσταση της ψυχής στα πάθη.
Ακόμη η μνήμη και η φαντασία γίνονται με τον δικό τους τρόπο αφορμές παθών. Για να δημιουργηθεί το πάθος ο νους την πρώτη ύλη θα την πάρει από την μνήμη. Ή μνήμη πολλές φορές δίνει τις πρώτες παραστάσεις για την συγκρότηση των παθών.
Ό άνθρωπος δεν έρχεται σε επαφή με τα πράγματα του κόσμου μόνο με τις αισθήσεις, αλλά και με την μνήμη των πραγμάτων του κόσμου πού ακούει και βλέπει. Τη φαντασία χρησιμοποιεί ο διάβολος για να προσβάλλει όσους βρίσκονται μακριά από τις αφορμές και τις αίτιες των παθών "γαργαλίζων αυτούς, κινήσεις κινών εν αυτοίς, του διαλογίζεσθαι αυτούς εν τοις αίσχροίς λογισμοίς καί συγκατατίθεσθαι και γενέσθαι υπευθύνους". Ο όσιος Νείλος θα μας πει ότι οι προσβολές αρχίζουν από των "ευτελών φαντασιών". Στην αρχή παρουσιάζονται σαν μυρμήγκια, Αργότερα επιτίθενται σαν λιοντάρια. Αυτός λοιπόν πού αγωνίζεται πρέπει να παλεύει με τα πάθη τότε που είναι σαν μυρμήγκια διότι όταν γίνονται σαν λιοντάρια δύσκολα καταβάλλονται.
Ό άνθρωπος δεν έρχεται σε επαφή με τα πράγματα του κόσμου μόνο με τις αισθήσεις, αλλά και με την μνήμη των πραγμάτων του κόσμου πού ακούει και βλέπει. Τη φαντασία χρησιμοποιεί ο διάβολος για να προσβάλλει όσους βρίσκονται μακριά από τις αφορμές και τις αίτιες των παθών "γαργαλίζων αυτούς, κινήσεις κινών εν αυτοίς, του διαλογίζεσθαι αυτούς εν τοις αίσχροίς λογισμοίς καί συγκατατίθεσθαι και γενέσθαι υπευθύνους". Ο όσιος Νείλος θα μας πει ότι οι προσβολές αρχίζουν από των "ευτελών φαντασιών". Στην αρχή παρουσιάζονται σαν μυρμήγκια, Αργότερα επιτίθενται σαν λιοντάρια. Αυτός λοιπόν πού αγωνίζεται πρέπει να παλεύει με τα πάθη τότε που είναι σαν μυρμήγκια διότι όταν γίνονται σαν λιοντάρια δύσκολα καταβάλλονται.
Ο πυρήνας κάθε πάθους βρίσκεται κυρίως στον εμπαθή λογισμό. Ή ύπαρξη του λογισμού δεν αποτελεί πάθος. Ούτε ο άνθρωπος ευθύνεται για την προσβολή από λογισμούς. Η ευθύνη του αρχίζει από την συγκατάθεση και την αποδοχή των λογισμών. Όταν ο άνθρωπος συγκατατεθεί στον εμπαθή λογισμό, θεωρώντας τον ως ωφέλιμο και τον διατηρήσει μέσα του για αρκετό χρονικό διάστημα, τότε οδηγείται και στην απόκτηση του αντίστοιχου πάθους. Για παράδειγμα υπερηφάνεια δεν είναι ένας απλός λογισμός υπερηφάνειας πού πέρασε και έφυγε, άλλα ή κατάσταση εκείνη πού παραμένει στον άνθρωπο, ο εμμένων λογισμός».
4) Τα κυριότερα πάθη
Μητέρα όλων των παθών είναι η φιλαυτία. Τι είναι όμως η φιλαυτία; Ο αγ. Μάξιμος ο Ομολογητής δίνει απάντηση: «φιλαυτία εστίν η προς το σώμα εμπαθής και άλογος φιλία» (Μαξ. Ομολογητή Προς Θαλάσσιον, PG 90,257Α). Είναι η υπέρμετρη, άλογη και αρρωστημένη θα λέγαμε αγάπη του ανθρώπου για τον εαυτό του. Η άλογη αυτή αγάπη καθηλώνει τον άνθρωπο στην αγάπη του κόσμου και των πραγμάτων του κόσμου.
Από την φιλαυτία πηγάζουν τα τρία βασικά πάθη, τα οποία είναι η γαστριμαργία, η φιλαργυρία και η κενοδοξία. Αυτά οδηγούν σε όλα τα υπόλοιπα πάθη. Αυτά αντιστοιχούν στους τρείς πονηρούς πειρασμούς που θέλησε να υποβάλλει ο διάβολος στον Κύριο, όταν πήγε να τον πειράξει στην έρημο (πρόκληση διαβόλου για μετατροπή των λίθων σε ψωμιά= γαστριμαργία, προσκύνηση διαβόλου για να δώσει στο Χριστό τα βασίλεια του κόσμου= φιλαργυρία και το να πέσει από το πτερύγιο του Ναού και να σωθεί θαυματουργικά= κενοδοξία).
Η γαστριμαργία προκαλεί ζάλη στο κεφάλι και βάρος στο σώμα μαζί με ατονία. Έτσι ο άνθρωπος εγκαταλείπει το πνευματικό του έργο, επειδή έρχεται σε αυτόν ή οκνηρία. Ακολουθεί πνευματικός σκοταδισμός και πνευματική ψυχρότητα της διανοίας, μετεωρισμός των λογισμών και ταραχή την ώρα της προσευχής. Τα μέλη του σώματος παραλύουν και ο άνθρωπος βρίσκεται "πεπλησμένος χαυνώσεως". Ό νους γίνεται αδιάκριτος και περιέρχεται "όλην την γην". Ισχυρό όπλο για την καταπολέμηση της γαστριμαργίας είναι η νηστεία, η οποία δόθηκε ως εντολή στον παράδεισο. Η νηστεία είναι μέσο εγκράτειας και πνευματικής ανατάσεως. Αποτελεί ισχυρό όπλο κατά του πατέρα των παθών του διαβόλου.
Η φιλαργυρία αποτελεί σύγχρονη ειδωλολατρία. Ο άνθρωπος έχει θεοποιήσει το χρήμα και κάνει τα πάντα για να το αποκτήσει. Πατά επί πτωμάτων ακόμη. Το χρήμα σκοτίζει το νου του ανθρώπου και τον καθιστά δέσμιο των πραγμάτων του κόσμου τούτου.
Η υπερηφάνεια που πηγάζει από την κενοδοξία είναι καταστροφικό πάθος. Και όταν λέμε υπερηφάνεια εννοούμε μια μόνιμη κατάσταση υπεροψίας μέσα στον άνθρωπο. Ό Μ. Βασίλειος θα μας πει ότι είναι αμάρτημα το οποίο και απο μόνο του είναι αρκετό "έχθραν ποιήσαι εις Θεόν". Τα δε αίτια τα όποια το προκαλούν είναι: τα χρήματα, τα μεγέθη, τα αξιώματα, η σωματική δύναμη, η ανθρωπινή σοφία και η φρόνηση.
Μοναδικό μέσο για την καταπολέμηση της κενοδοξίας και φυσικά και της υπερηφάνειας είναι η ταπείνωση, που ανυψώνει τον άνθρωπο προς τον Θεό. Άλλωστε ο ίδιος Ο Κύριος είχε πεί: «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται καὶ ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται » (Λκ. 14,11).
Φυσικά, πέραν όσων αναφέραμε, υπάρχουν και πολλά άλλα πάθη, τα οποία σίγουρα έχουν ολέθρια αποτελέσματα για τον άνθρωπο. Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός στην Φιλοκαλία του αναφέρει 275 περίπου πάθη.
5) Οι δαίμονες δημιουργοί των παθών
Οι δαίμονες είναι οι κύριοι δημιουργοί των παθών. Ο διάβολος χαρακτηρίζεται ως πατέρας των παθών. Οι δαίμονες προσπαθούν με κάθε δόλιο τρόπο να ρίξουν τον άνθρωπο στην αμαρτία και τελικά να τον υποτάξουν στα πάθη. Με τους λογισμούς επιτίθενται στον ανθρώπινο νου και εισέρχονται στην ψυχή με σκοπό να ρίξουν τον άνθρωπο στα πάθη.
Δεν επιτίθενται όμως σε όλους το ίδιο, αλλά ανάλογα με την πνευματική κατάσταση του καθενός. Τους αγίους τους πολεμούν άμεσα, ενώ τους ασθενέστερους πνευματικά με τα θελήματα.
Ο διάβολος υποβάλλει, αλλά δεν επιβάλλει. Δεν έχει την δύναμη και το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει βία. Γι’ αυτό παρά τον μανιώδη τρόπο που πολεμούν τον άνθρωπο, η τελική έκβαση της μάχης εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο.
6) Αποτελέσματα των παθών
Τα πάθη διαστρέφουν την ανθρώπινη φύση και καθιστούν αδύνατη την κοινωνία με τον Θεό. Απομακρύνουν τον άνθρωπο από την αρετή και τον βυθίζουν στο κακό. Αιχμαλωτίζουν τον άνθρωπο και τον υποδουλώνουν. Καθίσταται πλέον ο άνθρωπος δέσμιος των παθών.
Μια ακόμη συνέπεια των παθών είναι ότι ο άνθρωπος που είναι υποδουλωμένος στα πάθη δεν αισθάνεται τα πνευματικά του χαρίσματα και ούτε μπορεί να τα επιθυμήσει.
Περάν από τα πιο πάνω, τα πάθη ακόμη δεν αφήνουν τις κρυμμένες αρετές, που έχει ο άνθρωπος να φανούν και να ενεργοποιηθούν. Στέκονται σαν διάφραγμα και μεσότοιχος μπροστά στις κρυμμένες αρετές. Όπως η ομίχλη καλύπτει τον ήλιο και δεν μπορεί κανείς να τον δει, έτσι δεν μπορεί να δει το κάλλος της ψυχής όταν αυτό καλύπτεται από την ομίχλη των παθών.
Τα πάθη μοιάζουν λοιπόν με σκληρή ουσία που δεν αφήνει να λειτουργήσουν οι διάφορες αρετές στον άνθρωπο. Ενας φιλάργυρος λ.χ. δεν γνωρίζει τη χαρά της ελεημοσύνης.
Τέλος, η χειρότερη συνέπεια των παθών, η οποία έρχεται και σαν συνέπεια των όσων αναφέραμε πιο πάνω, είναι η απομάκρυνση, η αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον Θεό. Είναι ο πνευματικός σκοταδισμός και θάνατος του ανθρώπου.
Β) ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ
1) Γενικά
Το κακό φωλιάζει στον άνθρωπο με τα πάθη. Και η καταπολέμηση του κακού επιτυγχάνεται με την καταπολέμηση των παθών. Φυσικά τα πάθη, όπως και το κακό, δεν έχουν δική τους υπόσταση, αλλά αποτελούν παραφθορές υγιών καταστάσεων.
Η θεραπεία από τα πάθη είναι γνωστή με τον όρο κάθαρση. Κάθαρση είναι ο καθαρισμός της ανθρώπινης ψυχής από τα πάθη. Η κάθαρση είναι αποτέλεσμα της χάριτος του Θεού και της ανθρώπινης συνεργίας. Ο άνθρωπος προσφέρει την θέληση του και ο Θεός την χάρη του.
Δ) ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο αγώνας για την απομάκρυνση και απαλλαγή από τα πάθη είναι μεγάλος και δύσκολος. Απαιτείται μεγάλη προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου, επιμονή και εγρήγορση. Ο αγώνας αυτός πρέπει να είναι εκούσιος και συνεχής. Χρειάζεται απομάκρυνση του ανθρώπου από τα αισθητά πράγματα που αποτελούν τις αιτίες των παθών.
Όταν ο άνθρωπος πετύχει την κάθαρση, απαλλαγμένος πλέον από τα πάθη, ελευθερώνεται από την δουλεία του κακού και των παθών.Ο άνθρωπος αποκτά πλέον ειρήνη και αταραξία των λογισμών. Η χάρη του Θεού πλημμυρίζει την καρδιά του και την ύπαρξη του.
Όταν ο άνθρωπος πετύχει την κάθαρση, απαλλαγμένος πλέον από τα πάθη, ελευθερώνεται από την δουλεία του κακού και των παθών.Ο άνθρωπος αποκτά πλέον ειρήνη και αταραξία των λογισμών. Η χάρη του Θεού πλημμυρίζει την καρδιά του και την ύπαρξη του.
Ρένου Κωνσταντίνου, Θεολόγου
ΠΗΓΗ:http://www.imconstantias.org.cy/1552.html
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:
ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ
Ο ορθόδοξος χριστιανικός τρόπος είναι ένα απο τα μονοπάτια που οδηγούν στην κάθαρση και την τελείωση του ανθρώπου και την ένωση του με το Θεό. Σε όλες τις εποχές σε όλους του λαούς υπήραν πάντα πνευματικοί ηγέτες και φωτισμένοι οι οποίοι δίδασκαν στον κόσμο τον δρόμο της αρετής και της σοφίας και της πνευματικής αφύπνισης και τελειοποίησης.
Μετά από έρευνα 35 και πλέον χρόνων στα διάφορα πνευματικά μονοπάτια ανακάλυψα ότι στην πρακτική και στην άσκηση ακολουθούν παρόμοιες μεθόδους και ασκήσεις. Και είναι λογικό αφού το εγώ ανεξάρτητα από την προσωπικότητα και την φυλή λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Οπότε για να εξαλείψει κανείς τα πάθη και τον εγωισμό θα χρησιμοποιήσει μεθόδους ανάλογους.
Θα αναφέρω τα πιο ουσιώδη μέρη της πνευματικής άσκησης στον ορθόδοξο μοναχισμό.
Αυτά είναι:
ΝΗΨΙΣ (επαγρύπνηση και φύλαξη του νου και της καρδιάς),
ΝΟΕΡΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗ (επανάληψη του ονόματος του Χριστού από καρδιάς, πολλοί μοναχοί το συνδυάζαν και με κρατήματα αναπνοής.
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ
ΑΠΑΘΕΙΑ: απόσπαση και μη ταύτιση και συνέργεια στις εγωικές κινήσεις του νου και της καρδιάς. Απάθεια είναι επίσης η κατασταση που επιτυγχάνεται μετά από αρκετή κάθραση του νου η κατάσταση μιας βαθιάς ειρήνης η οποία δεν χάνεται ούτε επό εξωτερικά αισθητήρια ερεθίσμαα ούτε από κινήσεις του νου.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ: Η ικανότητα να διακρίνουμε τις κινήσεις των παθών κσαι πως προσπαθούν να μας καταλάβουν, η ικανάτοτητα να διακρίνουμε αν κατι προέρχεται απο τα πάθη ή το Θεό, η ικανότητα να επιλέγουμε την σωστή δράση για να κερδίσουμε τη μάχη με το λογισμό και γενικά η ικανότητα να βλέπουμε την αλήθεια πίσω από τα φαινόμενα.
Ο βασικότερος παράγοντας στην επίτευξη της κάθαρσης του νου και της καρδιάς και της πνευματικής αφύπνισης και τελειοποίσης είναι η ωριμότητα του αναζητητή και η ακούραστη άσκηση.
ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΙΕΡΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΑ ΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΜΕΝΩΝ
ΨΑΛΜΟΙ: Αυτό σχετίζεται με τα θρησκευτικά μονοπάτια
ΠΙΣΤΗ ΣΤΟ ΘΕΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗ ΘΕΛΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ
Υπάρχουν και άλλες σημαντικές χριστιανικές πράξεις τα μυστήρια όπως η βάπτιση, η εξομόλογηση, η μετάληψη οι οποίες είναι καθαρά χριστιανικές.
Θα μπορούσα να αναφέρω και πολλά άλλα αλλά δεν το θεωρώ ιδιαιτερα σημαντικό. Σε όλα αυτά που σας ανέφερα το μόνο που αλλάζει είναι το όνομα της νοερα΄ς προσευχής. Σε άλλα θρησκευτικά μονοπατια χρησιμοποιούν ονόματα μεγάλων θεϊκών ενσαρκώσεων ή ονόματα που έχουν δώσει στο Θεό.