Οι απόψεις και οι λειτουργίες του νου
Ο νους σύμφωνα με την Γιόγκα και την Σάνκυα, έχει τέσσερις απόψεις γι αυτό κα ιτον ονομάζουν το τετραπλό εσωτερικό όργανο (Ανταχκαράνα στα σανσκριτικά).
Οι τέσσερις απόψεις του νου είναι:
1. Ο εσωτερικός νους, το υποσυνείδητο (Τσίττα- Chitta στα σανσκριτικά), η μνήμη, το γενικό πεδίο της συνείδησης σε σχέση με τον ονου
2. Ο ενδιάμεσος νους, η Διάνοια (Buddhi, στα σανσκριτικά), η διανοητική ευφυία, η λογική, η κατανόηση, η διάκριση.
3. Ο εξωτερικός νους, (Μάνας-Manas στα σανσκριτικά) η επιφανειακή και η μηχανική σκέψη, ο συναισθηματικός, αισθητηριακός και πρακτικός-κινητικός νους).
4. Το Εγώ, (Ahamkara στα σανσκριτικά), ο παράγοντας που δημιουργεί την ψευδαισθησιακή μας ταυτότητα, που μας κάνει να ταυτιζόμαστε με το σώμα, τον νου και την προσωπικότητα και να νομίζουμε ότι είμαστε το σώμα.
Αν και ο νους έχει διάφορες απόψεις και η κάθε άποψη έχει συγκεκριμένες ιδιότητες και και λειτουργίες, ο νους λειτουργεί ως σύνολο.
Παρά ταύτα σε κάθε περίπτωση μπορεί να λειτουργούν περισσότερο μια ή δύο απόψεις του νου. Για παράδειγμα άλλοτε να κυριαρχούν οι λειτουργίες του εξωτερικού αισθητηριακού νου, άλλοτε συγκινησιακή άποψη, αλλοτε η λογική και άλλοτε το εγώ..
Οι λειτουργίες και οι ιδιότητες του νου
Ο νους έχει αντιλήψεις, ιδέες, κατανοήσεις, σκέψεις, φαντασίες, πεποιθήσεις, συγκινήσεις, συναισθήματα, διαθέσεις, θέληση, διάκριση, επιθμίες.
Η επιθυμία είναι είναι η ουσιαστική φύση του εγώ που είναι ο κεντρικός παράγοντς του νου.
Ο πόθος, η επιθυμία και το πάθος είναι τα χαρακτηριστικά του εγωϊκού νου.
Ο νους ανάλογα με την κατάσταση του, μπορεί να αντιλαμβάνεται σωστά ή λάθος και επίσης να κρίνει(διακρίνει) και να καταλαβαίνει σωστά ή λάθος τα εξωτερικά πράγματα και την ψυχολογική κατάσταση.
Η διάνοια (το ανώτερο μέρος του νου) έχει την ικανότητα να σκέφτεται λογικά, να κατανοεί, να παρατηρεί με απόσπαση τον εξωτερικό κόσμο και τα περιεχόμενα του νου, να διακρίνει ανάμεσα στο ορθό και το μη ορθό, την αλήθεια και την ψευδαίσθηση, να στοχάζεται και να διαλογίζεται και να παίρνει αποφάσεις. Ανάλογα με το πόσο σαττβικός είναι ο νους ή όχι και πόσο εκπαιδευμένος είναι, αυτές οι ικανότητες μπορεί να είναι ανεπτυγμένες από ελάχιστα έως τον μέγιστο δυνατόν βαθμό.
Ο νους έχει την δύναμη της θέλησης, που είναι μαζί με την διάκριση οι σπουδαιότερες ικανότητες για να κυριαρχήσουμε στον κατώτερο ενστικτώδη και αισθητηριακό νου, να αναπτύξουμε τον ανώτερο σαττβικό νου και να πετύχουμε την διάλυση του εγώ και την αυτοπραγμάτωση
Ο νους ανάλογα με την ποιότητα (Γκούνα, -σάττβα, ράτζας, τάμας) που κυριαρχεί σε αυτόν μπορεί να είναι νωθρός, θαμπός, μπερδεμένος, διασπασμένος, ταραγμένος, παθιασμένος ή να είναι αγνός, διαυγής, φωτεινός, ευφυής.
Ο αληθινός μας Εαυτός είναι πάντα ελεύθερος.
Ο νους μόνο είναι υποκείμενος στα δεσμά και την ελευθερία και όχι ο αληθινός μας Εαυτός (Συνειδητότητα, Πνεύμα, η εσωτερική σιωπηλή παρουσία) που είναι πάντα ελεύθερη, ειρηνική και ευδαιμονούσα.
Η δυστυχίας μας και τα δεσμά μας ή η ευτυχία και η ελευθερία μας εξαρτώνται αποκλειστικά από την κατάσταση του νου.
Ένας αγνός σαττβικός νους είναι το κλειδί για μια επιτυχημένη, αρμονική ζωή και για την πνευματική ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση.
Οι εντυπώσεις είναι η τροφή του νου. Ο νους τρέφεται και διαμορφώνεται από τις εντυπώσεις που προσλαμβάνει διαρκώς μέσω των πέντε αισθήσεων.
Οι ιδιότητες των εντυπώσεων που λαμβάνουμε αλλά και ο τρόπος που λαμβάνουμε καθορίζουν την ποιότητα του νου.
Η ποιότητα των εντυπώσεων χαρακτηρίζεται από τις τρεις γκούνας ή ποιότητες, την σάττβα, την ράτζας και την τάμας. Κάθε μία από αυτές τις τρεις ποιότητες έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και αναπτύσσει στον νου συγκεκριμένες ιδιότητες και χαρακτηριστικά.
Οι σαττβικής ποιότητας εντυπώσεις και δράσεις αυξάνουν την ποιότητα σάττβα στον νου και οι ρατζασοταμασικής ποιότητας εντυπώσεις και δράσεις αυξάνουν την ράτζας και την τάμας ποιότητα στον νου. Συνεπώς ο νους μας γίνεται σαττβικός ή ρατζασοταμασικός, ανάλογα με τις εντυπώσεις που δέχεται και τις δράσεις που κάνουμε.
- Ο σαττβικός νους, είναι ένας νους φωτεινός, διαυγής, αγνός, γαλήνιος, ικανοποιημένος, ειρηνικός, ευτυχισμένος.
- Ο ρατζασικός νους είναι ένας νους διασπασμένος, παθιασμένος, ανικανοποίητος, υπερκινητικός, κυριαρχικός, γεμάτος επιθυμίες, εγωιστικός, άπληστος, υπερήφανος.
- Ο ταμασικός νους είναι ληθαργικός, θαμπός, σκοτεινός, πεισματάρης, αδρανής, τεμπέλης, καταστροφικός.
Ο σαττβικός εκπαιδευμένος νους μπορεί να παραμένει αποσπασμένος και χωρίς προσκολλήσεις, ήρεμος, αρμονικός και ικανοποιημένος.
Αντίθετα ο οαπαίδευτος ρατζασοταμασικός νους ταυτίζεται, προσκολλάται και είναι γεμάτος πάθος, πόθους και επιθυμίες.
Ο ταμασικός νους αναζητά την ευχαρίστηση και την απόλαυση στις ενστικτώδες απολαύσεις και στις διαστροφές αυτών.
Ο ρατζασικός νους (σε αυτόν που κυριαρχεί η ράτζας ποιότητα ή γκούνα), είναι συνεχώς σε κίνηση, θέλει ποικιλία, ένταση, και ποσότητα απολαύσεων και προσκολλάται έντονα στις απολαύσεις.
Ότι εντυπώσεις επιτρέψουμε να μπουν στον νου μας, αυτές θα επεξεργάζεται ο νους μας και θα εκφράσει στο μέλλον.
Είναι στο χέρι μας να επιλέγουμε την ποιότητα των εντυπώσεων που θα μπαίνουν στον νου μας, διότι έτσι καθορίζουμε συνειδητά το τι θα δημιουργήσουμε και τι θα ζήσουμε στο μέλλον.
Ο νους είναι ο δημιουργός του χαρακτήρα και του πεπρωμένου μας. Ο νους μέσω της αλυσίδας: έλξη-επιθυμία-δράση-συνήθεια δημιουργεί τον χαρακτήρα μας και το πεπρωμένο μας.
Ο νους προσελκύει εξωτερικές καταστάσεις σύμφωνα με τα περιεχόμενα του, τα οποία είναι το αποτέλεσμα των εντυπώσεων που έχουν αποθηκευτεί στον νου μας από τις εμπειρίες του παρελθόντος και των αντιδράσεων μας σε αυτές.
Ο νους αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει τα εξωτερικά πράγματα σύμφωνα με τα περιεχόμενα του και τους προγραμματισμούς του που είναι το αποτέλεσμα των προηγούμενων εμπειριών και των αντιδράσεων μας σε αυτές.
Ο νους δημιουργεί μια εξωτερική πραγματικότητα σύμφωνα με τα περιεχόμενα του.
Ο νους μαθαίνει μέσα από την επανάληψη, και η ταχύτητα μάθησης εξαρτάται από τις προηγούμενες εμπειρίες, τις ικανότητες του νου (όπως η συγκέντρωση), από την ιδιοσυγκρασία του νου, δηλαδή ποια ή ποιες βιοενέργειες κυριαρχούν στον νου (Βάτα-Πίττα-Κάφα), ποια ποιότητα ή γκούνα κυριαρχεί στον νου (σάττβα-ράτζας-τάμας), το ενδιαφέρον και την προσοχή και την κούραση.
Ο νους έχει την περιέργεια να μαθαίνει, να εξερευνά και να βιώνει καινούργια πράγματα. Ανάλογα με την ποιότητα (γκούνα, σάττβα, ράτζας, τάμας) που κυριαρχεί στον νου, η περιέργεια μπορεί να στραφεί σε ανώτερα πράγματα ή σε κατώτερα πράγματα.
Ο νους είναι δημιουργικός. Έχει την ικανότητα να δημιουργεί σε όλες τις εκφράσεις της ζωής, αλλά έχει μεγαλύτερη ικανότητα να δημιουργεί στα πράγματα που έχει κλίση και ταλέντο. Ανάλογα την γκούνα που κυριαρχεί στον νου, οι δημιουργίες του θα είναι σαττβικής, ρατζασικής ή ταμασικής φύσης.
Η δημιουργικότητα του νου λειτουργεί σε σχέση με τις εντυπώσεις που έχουμε πάρει και συνεχίζουμε να παίρνουμε μέσω των αισθήσεων. Ο νους επεξεργάζεται τις εντυπώσεις που λαμβάνει, τις τακτοποιεί, τις τροποποιεί και στη συνέχεια τις εκφράζει με τον δικό του τρόπο.
Ο νους είναι πομπός και δέκτης. Ο νους αλληλοεπιδρά με τους νόες των άλλων ανθρώπων και με τον κοσμικό νου, και επίσης επηρεάζει και επηρεάζεται από τον νου των άλλων ανθρώπων.
Ο νους συντονίζεται με τους νόες που δονούνται στην ίδια ή παρόμοια συχνότητα και ποιότητα.
Ο ισχυρότερος νους επηρεάζει περισσότερο τον ασθενέστερο νου.
Ο νους μπορεί να εστιασμένος ή να είναι διασπασμένος. Όταν ο νους ενδιαφέρεται για το αντικείμενο πάνω στο οποίο συγκεντρώνεται ή βρίσκει απόλαυση ή ευχαρίστηση σε αυτό, τότε παραμένει εύκολα συγκεντρωμένος σε αυτό.
Ο νους μπορεί να είναι προσεκτικός ή απρόσεκτος. Η προσοχή ελέγχεται και χρησιμοποιείται παρορμητικά από την επιθυμία, τα συναισθήματα, τις εγωϊκές τάσεις και τους υποσυνείδητους προγραμματισμούς του νου.
Ο νους μπορεί να σκέφτεται μόνο ένα πράγμα κάθε φορά. Ο μη εκπαιδευμένος νους, ο ρατζασικός νους κινείται γρήγορα από την μια σκέψη στην άλλη. Ο νους τις περισσότερες φορές είναι ασταθής και κινείται σαν ένας πίθηκος από το ένα πράγμα στο άλλο.
Στο μεγαλύτερο ποσοστό ο νους λειτουργεί μηχανικά, με συνήθειες και προγραμματισμούς και αντιδρά αυτόματα στα εξωτερικά ερεθίσματα. Αυτό που ονομάζουμε μοτίβα ή πρότυπα σκέψεων και συναισθημάτων είναι συναισθηματικές και νοητικές συνήθειες. Η συμπεριφορές μας είναι αποτέλεσμα των νοητικών και συναισθηματικών συνηθειών.
Ο νους μιμητικός. Μιμείται αυτούς με τους οποίους για κάποιο λόγο ταυτίζεται
Ο νους έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται μέσα από τις αισθήσεις, να σκέφτεται, να στοχάζεται, να συλλογίζεται, να κατανοεί, να νοιώθει, να διακρίνει και να αποφασίζει.
Ο νους έχει την ικανότητα να παρατηρεί τα περιεχόμενα του, (σκέψεις, ιδέες, απόψεις, συναισθήματα, επιθυμίες, παρορμήσεις).
Ο νους, φαντάζεται, ταυτίζεται, προβάλλεται. Ο νους προβάλλει τα δικά του περιεχόμενα, φαντασίες, συναισθήματα, απόψεις πάνω σε πράγματα, καταστάσεις και πρόσωπα.
Ο νους συντονίζει τις κινήσεις του σώματος με τις αισθήσεις.
Ο νους προσλαμβάνει την μορφή του αντικειμένου στο οποίο εστιάζεται μέσα από τις αισθήσεις ή σκέπτεται.
Ο νους προσλαμβάνει τις ιδιότητες του αντικειμένου ή προσώπου με το οποίο είναι σε επαφή.
Ο νους συνδυάζει και ενώνει τις εντυπώσεις που προσλαμβάνει από τις αισθήσεις, μεψτις σκέψεις και τα συναισθήματα καιδημοιυργεί μια ενιαία εμπειρία η οποία αποθηκεύεται στο υποσυνείδητο και δημιουργεί ένα νοητικό-συναισθηματικό πρότυπο το οποίο έρχεται στην επιφάνεια κάτω από ίδια ή παρόμοια ερεθίσματα.
Ο νους διατηρεί όλες τις εμπειρίες (γνώσεις, εντυπώσεις, αισθήματα, ήχους κ.λπ.) στην μνήμη, από την οποία μπορούν να έρθουν στην επιφάνεια, είτε θεληματικά, είτε αυτόματα ανάλογα με τα εξωτερικά ερεθίσματα.
Ο νους απομνημονεύει στο υποσυνείδητο τις αντιδράσεις τους προς τις αισθητήριες εντυπώσεις και τις εξωτερικές καταστάσεις και τις επαναλαμβάνει αυτόματα στο μέλλον.
Ο νους τροποποιεί τα περιεχόμενα του και δημιουργεί νέες εμπειρίες σύμφωνα με αυτές τις τροποποιήσεις.
Ο νους λειτουργεί στην δυαδικότητηα και κινείται σαν το εκκρεμές στα αντίθετα. Κινείται ανάμεσα στην επιθυμία και τον φόβο, στην αρέσκεια και την απαρέσκεια, την έλξη και την αποστροφή, την αγάπη (ιδιοτελή) και το μίσος, την συμπάθεια και την αντιπάθεια, την χαρά και την λύπη, τον ενθουσιασμό και την απογοήτευση, την ευδιαθεσία και την κακοδιαθεσία, κ.λπ.
Ο νους θέλει και προσπαθεί να αποφύγει όλα όσα του φαίνονται δυσάρεστα ή του προκαλούν πόνο και ελκύεται από οτιδήποτε του δίνει ευχαρίστηση ή απόλαυση.
Ο νους αρέσκεται στο να επαναλαμβάνει απολαυστικές εμπειρίες.
Ο νους εύκολα ταυτίζεται, προσκολλάται, δημιουργεί συνήθειες και εθισμούς.
Ο νους εξ αιτίας των συνηθειών, των επιθυμιών, των παρορμήσεων, των προσκολλήσεων και των εθισμών στις απολαύσεις, χρησιμοποιεί υπερβολικά ή λανθασμένα, το σώμα, τις αισθήσεις, την ζωτική και σεξουαλική ενέργεια και τον νου και προκαλεί ανισορροπία, ασθένειες και δυστυχία.
Ο νους δεν θέλει να χάνει τις ανέσεις, τις ευχαριστήσεις και τις απολαύσεις του, αλλά παραδόξως σε αρκετές περιπτώσεις και τους πόνους του.
Ο νους φοβάται να χάσει την ασφάλεια του γνωστο, ακόη και αν είναι επώδυνη επειδή φοβάται το άγνωσστο και το ρίσκο που αυτό εμπεριέχει.
Ο κατώτερος και ειδικά η ταμασική 'αποψη του νου αντιστέκεται και φοβάται τις αλλαγές. Ο νους δεν εγκαταλείπει εύκολα τις συνήθειες του, τις ιδέες του, τις απόψεις του, τις πεποιθήσεις του, ιδιαίτερα όταν νοιώθει ότι απειλείται η αυτοεικόνα του, η αξία του και η ασφάλεια του.